Δευτέρα 16 Μαρτίου 2015

Συνεδρία 86: Περνώντας τη Γραμμή


Μετά από μια βδομάδα αποχής λόγω αλειμμένων υποχρεώσεων επανέρχομαι με κάτι που μου έχει χτυπήσει πολύ αρνητικά. Σε όλες τις κοινωνίες υπάρχει ένας βαθμός βαυκαλισμού και υποκρισία, που συνήθως στηρίζεται στους εθνικούς μύθους που αναπαράγει. Πέρα από τη δημιουργία στερεοτύπων και κοινωνικών στεγανών, ο μύθος, ειδικά σε όσους επιδιώκουν την κατάρριψή του έχει την τάση να ενεργοποιεί μηχανισμούς αυτοάμυνας, δημιουργώντας φανατικούς υπερασπιστές που καταλήγουν στη χρήση βίας. Η βία είναι αποτέλεσμα ως πρακτική, όμως το θεωρητικό υπόβαθρό της είναι πιο βαθύ. Οι κοινωνίες που μπορούν να προοδεύσουν είναι εκείνες που δε φοβούνται την αυτοκριτική, που δε διστάζουν να παρουσιάσουν στον έξω κόσμο τα στραβά τους, αντί να τα κρύβουν κάτω από το χαλί, στρογγυλεύοντας με τη χρήση κλισέ και δικαιολογώντας τις πράξεις τους.

Από τους φανατικούς του ISIS, μέχρι τη χθεσινή αποκάλυψη της δολοφονίας του Βαγγέλη Γιακουμάκη, υπάρχει μία σταθερά: η βία χρειάζεται μιαν αιτιολόγηση. Η χρήση βίας για έναν «ανώτερο σκοπό» τη δικαιολογεί κυρίως στο μυαλό του δράστη, αλλά κατ’ επέκταση μπορεί και να βρει υποστηρικτές σε ένα κομμάτι της κοινωνίας. Η θρησκεία εδώ και 2000+ χρόνια αποτελεί το πιο αναγνωρισμένο «ανώτερο σκοπό» δικαιολόγησης της βίας. Η βασιλεία των ουρανών, η ευμένεια του Αλλάχ, ο διάδρομος του Όντιν είναι το απορρυπαντικό που μπορεί να ξεπλύνει κάθε λουτρό αίματος τόσο στους δράστες, όσο και στο πλήθος που παρακολουθεί.

Από τη Γαλλική Επανάσταση και μετά, η έννοια του «έθνους» αποτέλεσε τον άλλο πυλώνα δικαιολόγησης της βίας. Η «εθνική ολοκλήρωση» ενός κράτους, η «αυτοδιάθεση» και η «εθνική κυριαρχία» υπήρξαν οι γενεσιουργές αιτίες αναρίθμητων αιτιολογημένων πολέμων. Ο «ανώτερος σκοπός» της δημιουργίας έθνους κράτους δίνει νομιμοποίηση στη βία εδώ και 250 περίπου χρόνια χωρίς να γεννά αντίρροπα κάποιον αποτροπιασμό. Ίσα-ίσα που η κατάπνιξη ή καταπολέμηση από τις δυνάμεις του status-quo είναι εκείνες που έχουν μικρότερη νομιμοποίηση στα μάτια των άλλων. Το κεντρικό Σουδάν είναι ο καταπιεστής των δικαιωμάτων στην ανεξαρτησία του Νταρφούρ (το θέμα Παλαιστίνη είναι εξαιρετικά πολύπλοκο για να το αναφέρω εδώ).

Ένας τρίτος πυλώνας αιτιολόγησης της βίας είναι οι παραδόσεις, είτε αυτές εκφράζονται ως στερεότυπα, είτε ως «τιμή». Τα εγκλήματα τιμής πλέον είναι ίδιο κυρίως των μουσουλμανικών κοινωνιών, χωρίς να εκλείπουν, πολύ πιο σπάνια βέβαια σε άλλες χριστιανικές, ινδουϊστικές, ή σιντοϊστικές κοινωνίες. Όμως μισό λεπτό, σε πόσους δε φαίνεται ακόμα ρομαντική η βεντέτα; Η Κρήτη, η Σικελία και η Κορσική δεν αποκτούν ένα μυστικιστικό, ρομαντικό εσάνς λόγω αυτού του εγκλήματος τιμής; Όσο για τα κοινωνικά στερεότυπα, το βάρος τους είναι ανυπολόγιστο. Ειδικά από τη δημιουργία του σχολείου και μετά, η κεντροποιημένη εκπαίδευση κάνει ομοιογενή διασπορά αξιών. Αυτό θρέφει, αναπαράγει και διαιωνίζει στερεότυπα. Η αποδοχή τους είναι επικίνδυνη και γεννά βία. Βία κατά των γυναικών, των ομοφυλοφίλων, των ανθρώπων με διαφορετικό χρώμα δέρματος ή διαφορετική θρησκεία από την επικρατούσα. Ο διαχωρισμός που γίνεται στον κόσμο των εθνών-κρατών σε «εμάς» και σε «άλλους», αυτή η κοινωνική εντροπία της διάκρισης δικαιολογεί τη βία κατά του διαφορετικού τόσο στο μυαλό του δράστη, όσο και στο κοινωνικό σύνολο. Σε απλά Ελληνικά, το μέγιστο πρόβλημα είναι η ντροπή στο «τι θα πει ο κόσμος».

Το κοινωνικό στερεότυπο, όπως και οι μύθοι του έθνους, αλλά και εκείνοι της θρησκείας καταρρίπτονται με την έρευνα, την εσωτερική αναζήτηση, την αυτοκριτική. Η επιστήμη είναι εκείνη η διαδικασία που δημιουργεί θεωρίες που μπορούν να ανατραπούν. Είναι βασική αξία της επιστημολογίας ότι μια θεωρία πρέπει να μπορεί να αμφισβητηθεί και να ανατραπεί, αλλιώς είναι δόγμα θρησκευτικού χαρακτήρα. Επίσης, η πρόοδος και η εξέλιξη των κοινωνιών στηρίζεται στο πόσο έτοιμη είναι να αντιμετωπίσει τα κοινωνικά της στερεότυπα.

Η αυτοκριτική μιας κοινωνίας είναι το στοιχείο εκείνο της «μαλακής δύναμης» (soft power) που μπορεί να τη μετατρέψει σε ηγεμονία. Αντίθετα η δημιουργία στεγανών οδηγεί σε σταδιακή φθορά, όχι απλώς σε στασιμότητα. Χαρακτηριστική είναι η αντίθεση τη Βικτωριανής Βρετανίας και των σημερινών ΗΠΑ. Η Βικτωριανή Αγγλία με την ακραία προτεσταντική της ηθική παρουσίαζε ως ενδεδειγμένη συμπεριφορά το άχρωμο, αυστηρό, πουριτανικό φαίνεσθαι. Οι ανέκφραστοι άνθρωποι που έχουν καταπιεί μπαστούνια και δε χειρονομούν ήταν το μοντέλο του καλού πολίτη. Την ίδια εποχή οι επιστήμονες εθελοτυφλούσαν στις παρατηρήσεις τους για να συμβαδίζουν οι έρευνές τους στην ηθική της βασίλισσας Βικτωρίας. Αγνοούσαν την ύπαρξη την ομοφυλοφιλίας στο ζωικό βασίλειο (αποδεδειγμένα παρατηρημένη σε 1.500 είδη) επειδή η Βικτωρία την είχε καταστήσει παράνομη. Αρνούνταν να μελετήσουν τις παραδόσεις των λαών τους οποίους είχαν αποικίσει επειδή κρινόντουσαν κατώτεροι. Η Βικτωριανή περίοδος ήταν η αρχή του τέλους της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Πλέον δίνει ταινίες και σειρές εποχής που σχετίζονται με τα πάθη της τότε μπουρζουαζίας.

Αντίθετα οι ΗΠΑ είναι αυτοκριτικές. Μέσα από τις ταινίες τους, τη λογοτεχνία τους, τις σειρές τους παρουσιάζουν στον έξω κόσμο όλη τη σκληρότητα της αμερικανικής κοινωνίας. Ο ρατσισμός του Νότου, η γενοκτονία των Ινδιάνων, το εμπόριο ναρκωτικών, οι γκάγκστερς, ο πολιτικός αριβισμός, η διαφθορά είναι όλα παρόντα και σερβίρονται στο πιάτο του υπόλοιπου κόσμου. Οι ΗΠΑ δεν είναι μόνο the land of the free, αλλά και μια χώρα με τραγικές αντιθέσεις, βία και ένα μέρος όπου η ανθρώπινη ζωή δε μετράει όσο αλλού. Η αμερικανική κοινωνία και ο αμερικανικός τρόπος ζωής έχουν επικαθίσει σε όλους τους υπόλοιπους όχι μόνο λόγω της επέκτασης και της μαζοποίησης της τεχνολογίας, αλλά διότι είναι ολοκληρωτικοί. Τα λαμπρά σόου του Las Vegas υπάρχουν όπως και οι τοκογλύφοι. Η Wall Street είναι το κέντρο του καπιταλιστικού κόσμου, αλλά υπάρχουν και το Bronx, το Queens με τα σκοτεινά και βρώμικα στενά τους. Το Los Angeles είναι η πόλη των Αγγέλων και των κινηματογραφικών αστέρων, αλλά και η πόλη της διεφθαρμένης αστυνομίας και το εμπορίου ναρκωτικών.


Τα γράφω όλα αυτά διότι κάθε φορά που κατηγορούμε την ελληνική κοινωνία για «έλλειμμα παιδείας» γίνεται μηρυκαστικά και κατόπιν εορτής. Τώρα αναθεματίζεται το bullying λόγω της δολοφονίας Γιακουμάκη, χθες ήταν τα κωλόπαιδα που τα σπάνε στα γήπεδα, προχθές η ΧΑ. Η ελληνική κοινωνία είναι προσκολλημένη στους μύθους της: θρησκευτικούς, εθνικούς, κοινωνικούς. Τώρα δολοφονήθηκε ένα παιδί που ήταν Κρητικός και gay, πράγμα ασύμβατο σύμφωνα με το στερεότυπο της «λεβεντιάς» του μαυροπουκαμισά. Η αντίδραση αποτροπιασμού είναι τρομακτικά υποκριτική. Και αυτή η κοινωνία είναι φυσικό να αντιμετωπίζει κρίση (όχι μόνο οικονομική) αφού δεν μπορεί να κοιτάξει στα μάτια τα στερεότυπα και τις αγκυλώσεις της και όπως έχουν κάνει οι ΗΠΑ, να περάσει τη γραμμή.

6 σχόλια:

  1. ως Κρητικοί νομίζω πως πρέπει να αποδεχόμαστε την ειδική αποδοκιμασία που μας απευθύνεται επειδή ειδικές συνθήκες επικρατούν στο νησί και αυτές οδήγησαν στον θάνατο του Βαγγέλη Γιακουμάκη.
    Είτε πρόκειται για δολοφονία είτε όχι, είτε πρόκειται για περίπτωση ομοφυλοφιλίας είτε όχι.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ξέρεις τι με ενοχλεί ρε συ; Η γενίκευση. Ξέρω ότι ζητάω πολλά από μια χώρα που έχει μάθει να βάζει ταμπέλες και να κρίνει ανάλογα με τις προκαταλήψεις της, αλλά τέλος πάντων.

    Εγώ ως Κρητικός αρνούμαι να ταυτιστώ με τους πέτσαρους του Ψηλορείτη, του Μηλοποτάμου, του Οροπεδίου και των Σφακίων. Δεν υπάρχει μόνο αυτή η Κρήτη, απλώς όσοι θεωρούσαν cool και γραφικό τις πυροβολημένες πινακίδες, τα καλάσνικωφ και τις μπερέτες, το να οδηγείς σηκωμένο αγροτικό με φιμέ τζάμια απ τα 12 σου είδαν τη σκοτεινή πλευρά. Είναι στρουθοκαμηλισμός να πούμε ότι δεν υπάρχει αυτή η Κρήτη, αλλά και τραγική γενίκευση να πούμε ότι υπάρχει μόνο αυτή.

    Στην τελική και το θύμα Κρητικός ήταν. Υπάρχει και η Κρήτη που βοηθάει τον Μπαγλαντεσιανό που του έκαψαν το μαγαζί οι φασίστες να το ξαναστήσει. Ούτε μόνο αυτοί υπάρχουν, αλλά είναι άδικο να τους πετάνε στο περιθώριο μερικοί μαυροπουκαμισάδες.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. και μόνο που ανεχόμαστε να κηδεμονεύουν την κρητική παράδοση και υπερηφάνεια θρασύδειλοι καραγκιόζηδες έχουμε ευθύνη.
      Και αν μου επιτρέπεις δεν είναι μόνο μερικοί οι πυροβολημένοι (σαν τις πινακίδες) είναι περισσότεροι. Είναι η κύρια κουλτούρα σε όλες τις ορεινές περιοχές.
      Καταλαβαίνω το επιχείρημα σου, ωστόσο εγώ πιστεύω πως έχουμε ευθύνη όχι μόνο μέσω των πράξεων αλλά και μέσω της ανοχής. Διευρυμένη ευθύνη.
      "History will have to record that the greatest tragedy of this period of social transition was not the strident clamor of the bad people, but the appalling silence of the good people."

      Martin Luther King, Jr.

      Διαγραφή
  3. Το ξέρω ότι είναι η κύρια κουλτούρα στα όρη, αλλά υπάρχουν και αυτοί. Το να τους αλλάξεις θα πάρει χρόνο, πολύ χρόνο. Χρειάζεται να εκπαιδεύσεις μια νέα γενιά. Αυτό είναι πολύ δύσκολο ειδικά όταν το Ρέθεμνος είναι ο νομός που παρουσιάζει τα υψηλότερα ποσοστά πανελλαδικά σχολικής αποχής. Τα κοπέλια εκιαπέρα πιστεύουν ότι αν ασχοληθούν με τα μιτάτα τους έχουν πιάσει την καλή.

    Το να ηγεμονεύουν όμως την κρητική παράδοση ναι είναι ευθύνη όλων μας. Εκεί πρέπει να ασχοληθούμε όλοι ώστε ο κάθε Καζαντζάκης, Θεοτοκόπουλος, Ξυλούρης, Μουντάκης, Βενιζέλος να μην είναι κομμάτι που έχουν στην αποκλειστική τους κατοχή την κρητική παράδοση. Εδώ ναι συμφωνώ με τη τη διευρυμένη ευθύνη.

    "Θα σου πω περισσότερα αργότερα πάνω σε αυτόν, ή μπορεί και να μη σου πω, επειδή κάποιες πληγές δεν κλείνουν ακόμα και αν του μιλήσεις. Το αντίθετο, όσο περισσότερο τις ντύνεις με λέξεις, τόσο περισσότερο αιμορραγούν".
    Subcomandante Insurgente Marcos

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Η ειλικρινής αυτοκριτική είναι όντως τεράστιο όπλο. Πως να σε κατηγορήσει κάποιος όταν είσαι ο αυστηρότερος κριτής σου; Δημιουργείς και συμπάθεια, ως σκεπτόμενος και πολέμιος των αντιφάσεών σου, είτε είσαι κράτος, κίνημα, άνθρωπος και άλλα πολλά.
    Θρησκεία, έθνος, κανονικότητα βάσει στερεοτύπων. Μά τον άντρακλα Θεό των Ελλήνων, καλοί λόγοι να σκοτώσεις!
    Το παληκαράκι το είχα γνωρίσει, όταν ήτανε παιδάκι. Ο νονός μου είναι από το Όρος Ρεθύμνης, χωριό τέρμα δρόμου, και είναι θειός του. Με το που έλεγε κάτι η Νικολούλη οργώναμε Πειραια και Κηφισιά, μη το δουμε το κοπέλι. Δεν ξέρω τι γίνεται, αλλά ο αγαπημένος μου, έξω καρδιά, χωρατατζής, νονός ήταν πολύ σκοτεινιασμένος. Δεν τον ρώτησα καν αν φοβάται ξέσπασμα βεντέτας, πιο πολύ διότι φοβήθηκα ότι η ιδέα αυτή κρυβόταν στο μυαλό του και δεν ήθελα να την εμφανίσω στην σκέψη του.
    Οι δικοί μου οι Κρητικοί και Κρητικές είναι Μυλοποταμίτες, είναι Γεργιανοί, είναι Κρουσανιώτες, είναι Στειακοί, είναι Μελαμπιανοί, είναι από τις Ελένες, τον Λέντα και τα Πλοκαμιανά. Πέτσακας δεν είναι κανείς τους, τους κοροϊδεύουν κάτι τέτοιους. Όμως ο ομοφυλόφιλος ανάμεσά τους δεν τολμάει να το πει στους χωριανούς του. Και ξάδερφος κολλητής με εθελοντισμό στον ΟΚΑΝΑ, είκοσι χρονώ το επιάσανε με εκατό κιλά μυρωδάτο, γιατί "είχε και αδερφές να παντρέψει". Στον γάμο της μου είχε κανεί δώρο το κομπολόγι του. Και το μπλόκο τότε που είχαν αποκλείσει τον Μυλοπόταμο λόγω του "καπεταν" Νύκταρη το σόι του και οι εδικοί του με τα μινιγκαν πάνω στα ναβάρα το περάσαμε λόγω του ονόματος-πέντιγκρη του κολλητού, που με ένα νυκταράκι είχε πλακωθεί μικρός γιατί επείραζε την αδερφή του.
    Οι πολλές όψεις της σύγχρονης Κρήτης ζούνε πλάι πλάι. Εγώ που την αγαπώ πολύ, στενοχωριέμαι για τα πετσιά. Η πρώτη ύλη είναι έξοχη, το καταλαβαίνεις παρά την καταστροφική επεξεργασία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Η νηφαλιότητα και η αφηγηματικότητα με την οποία το εξιστορείς ως ξενομπάτης με συγκλονίζει πραγματικά. Υπάρχουν άνθρωποι που κατανοούν όλες τις πλευρές της Κρήτης. Από τους φίλους που έκανα στο πανεπιστήμιο και κατέβηκαν κάτω κάποιοι τρόμαξαν με τις αντιθέσεις, κάποιοι τις λάτρεψαν. Εγώ είμαι με αυτούς που τις κατάλαβαν. Ο κολλητός μου, γεννημένος στην Αθήνα με καταγωγή από τα Γιάννενα το βλέπει όλο το σκηνικό και θέλει να το ζήσει ολόκληρο. Από τις ρακές που δε θα πληρώσει σε ένα καφενείο, από το τρατάρισμο σε κάποια περασάδα, μέχρι τα "ζήτω η παράνομη οπλοκατοχή". Η συμβία, γκάγκαρη ούσα το ίδιο.

      Τα πετσιά τα κοροϊδεύουμε στη "χώρα", όμως όπως είπε και ο Λύκος παραπάνω τους έχουμε αφήσει το δικαίωμα τα καταχρώνται την κρητική παράδοση και αυτό είναι μεγάλο λάθος μας.

      Όσο για το παιδί, Αταραξία, όταν τον ξέρεις τον άλλο είναι πάντα αλλιώς. Και ακόμα και σε αυτά τα μέρη που οι άνθρωποι είναι πιο αγροίκοι και πιο σκληρή υπάρχει κάτι: η ανθρώπινη ζωή μετράει ακόμα. Και αυτό είναι μια κάποια αρχή.

      Διαγραφή