Συνεδρία 84: Το Τίμημα που Πληρώνεις

Ολοκληρώθηκε άλλο ένα Eurogroup με μια περίπου κατ’ αρχήν συμφωνία. Επειδή μέχρι να δω τις σημερινές ελληνικές προτάσεις δε βρίσκω το νόημα να γράψω τίποτα για κάτι που μπορεί να μη συμβεί, θα κάνω μόνο μία παρατήρηση και θα περάσω σε μιαν ανάλυση που θέλω να γράψω εδώ και αρκετό καιρό. Ο ΣΥΡΙΖΑ όπως έχω ξαναπεί είναι περισσότερο όμηρος της δικής του ρητορικής παρά της πραγματικότητας. Οι εσωτερικές αντιδράσεις και η έκταση που παίρνουν είναι απολύτως δικαιολογημένες, διότι στηρίζονται στην αντιπολιτευτική και προεκλογική ρητορεία. Όμως το ζήτημα εδώ είναι ότι το «πρώτη φορά αριστερά» μπορεί να έγινε σλόγκαν, όμως στην πραγματικότητα ο ΣΥΡΙΖΑ και τα αδελφά προς σε αυτόν κόμματα είναι η nouvelle vague των κεντροαριστερών κομμάτων.

Για να τα πάρουμε τα πράγματα με μια λογική σειρά, ας ξεκινήσουμε με την κοινωνική βάση. Τα τελευταία 40 χρόνια οι αλλαγές που έχουν συντελεστεί στη δυτική κοινωνία είναι τεράστιες και το χρονικό διάστημα πολύ μικρό. Ενώ πήρε στην Ευρώπη περίπου 17 αιώνες για να μεταβεί από την οικονομία που βασιζόταν στη γαιοκτησία στην οικονομία της βιομηχανίας, η μετάβαση από τη βιομηχανία στις υπηρεσίες πήρε περίπου 30 χρόνια. Δε γίνεται να αναλύσω όλες τις συνθήκες που συνέβαλλαν σε αυτήν την μετατροπή, διότι μετά το κείμενο θα βγει στις 4.000 λέξεις. Υπάρχουν όμως δύο βασικοί καταλύτες που δεν μπορώ να αφαιρέσω από την ανάλυση: η τεχνολογία και η μόρφωση. Η τεχνολογία επιτάχυνε τις αλλαγές τόσο στον τρόπο ζωής, όσο και στον τρόπο με τον οποίο δομείται η κοινωνία. Πήρε το ρόλο που κάποτε κατείχε η μαγεία στις λαϊκές παραδόσεις, ένα μέσο το οποίο μειώνει το χρόνο της εξέλιξης. Η μόρφωση, με την έννοια της γενικής και καθολικής εκπαίδευσης, έχει βοηθήσει στο να δώσει τη δυνατότητα κοινωνικής ανέλιξης σε άτομα που κατάγονται από όλα τα κοινωνικά στρώματα. Οι δυνατότητες δεν είναι όμοιες, δεν είναι ίσες, υπάρχουν όμως.

Στους δύο αιώνες που κυριαρχούσε η βιομηχανική παραγωγή ως μοντέλο ανάπτυξης, είτε αυτή βρισκόταν σε χέρια και διοίκηση ιδιωτών, είτε κρατικού-κεντρικού ελέγχου, υπήρχε ένα σώμα εργατών που μαζί με τους αγρότες αποτελούσαν το μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας. Αφήνω το σοβιετικό κρατικιστικό μοντέλο στην άκρη, επειδή  το γεωγραφικό πεδίο που με ενδιαφέρει είναι η Δύση. Εκεί, η πολιτική πρόταση που δημιουργήθηκε ώστε να προωθήσει τα δικαιώματα των  εργαζομένων, να βελτιώσει την ποιότητα ζωής τους και να αναδιανέμει το εισόδημα προς όφελός τους ήταν η σοσιαλδημοκρατία. Στηριζόμενη σε πολύ μεγάλο βαθμό στα συνδικαλιστικά σωματεία, για περίπου 100 χρόνια ήταν η βασική εναλλακτική κυβερνητική πρόταση στο αστικό (με την έννοια του bourgeois) κράτος. Η σοσιαλδημοκρατία μέσω του κρατικού παρεμβατισμού είχε τρεις βασικούς στόχους: 1) την σταδιακή εξάλειψη την ανεργίας και την δημιουργία συνθηκών πλήρους απασχόλησης, 2) τη δημιουργία ενός ισχυρού και αποδοτικού κράτους πρόνοιας, και 3) την αναδιανομή του εισοδήματος με πιο δίκαια κριτήρια. Έτσι θα επιτυγχανόταν μια κοινωνική συνοχή που θα δημιουργούσε το «ένα έθνος».

Η επιτυχία της σοσιαλδημοκρατίας ειδικά στη Σκανδιναβία, αλλά και στη Δυτική Γερμανία (απ’ όπου ξεκίνησε) ή/και των εργατικών κομμάτων σε Βρετανία ή Αυστραλία ήταν η δημιουργία και η εμπέδωση της μεσαίας τάξης. Δεν πέτυχε σε όλους τους σκοπούς της, προφανώς, όμως το ότι ανέβασε το επίπεδο ζωής των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων και ότι έφτιαξε κράτη πρόνοιας χωρίς να πειράξει τις ατομικές ελευθερίες ήταν μεγάλο στοίχημα που κερδήθηκε. Αντίθετα, στοιχήματα που χάθηκαν ήταν η πλήρης απασχόληση, που δεν υλοποιήθηκε ποτέ και πουθενά και η αναδιανομή του εισοδήματος, η οποία κράτησε μόλις 15 χρόνια και με τα κριτήριά της να είναι αρκετά αφηρημένα (sic). Ειδικά στο Βορρά η σοσιαλδημοκρατία είχε ταυτιστεί τόσο πολύ με τα ίδια τα κράτη που αν κάποιος έλεγε πχ ότι η Νορβηγία ή η Σουηδία δεν ήταν δημοκρατίες, αλλά σοσιαλδημοκρατίες, ούτε ο αρχηγός του Χριστιανοδημοκρατικού κόμματος δε θα παρεξηγιόταν.

Όμως η σοσιαλδημοκρατία δεν είχε υπολογίσει την παγκοσμιοποίηση. Η Ευρωπαϊκή κεντροαριστερά ήταν σε μεγάλο βαθμό κρατικιστική. Σε τόσο μεγάλο που είχε αφήσει κλειδωμένη στην ντουλάπα την έννοια του διεθνισμού. Η παγκοσμιοποίηση με την κατάργηση ή παράκαμψη του κρατικού στοιχείου έριξε μια βόμβα στα θεμέλια της σοσιαλδημοκρατίας. Κάποιοι θεωρητικοί όπως ο Anthony Giddens προσπάθησαν να το προλάβουν το κακό που έβλεπαν να έρχεται, προτείνοντας έναν «τρίτο-δρόμο», ένα συγκερασμό των φιλελεύθερων ιδεών και των βασικών αρχών της σοσιαλδημοκρατίας. Το πείραμα υπήρξε αρκετά αποτυχημένο. Εργατικά και σοσιαλιστικά κόμματα έχουν προβεί τα τελευταία 20 χρόνια σε πάρα πολλές ιδιωτικοποιήσεις, σε περιορισμό πληθωρισμών, έλεγχο δημοσιονομικών δαπανών, μείωση του κοινωνικού κράτους. Στην Αγγλία έχει αρχίσει να κυκλοφορεί ο όρος «social liberals». Φιλελεύθεροι που θέλουν να δώσουν κάτι στην κοινωνία, όμως μετά από συνεχείς υποχωρήσεις στις διεκδικήσεις τους, μεγάλο πρόβλημα κρατισμού εξαιτίας των ετών τους στην εξουσία και μη επαφής με την πραγματικότητα και την κοινωνία, οι σοσιαλδημοκράτες σβήνουν στο χρόνο.

Δεν είναι μόνο το ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα. Το ισπανικό PSOE κρατιέται ακόμα από τα αγροτικά σωματεία και μόνο, στην Ιταλία η πρόταση της αριστεράς είναι ο Renzi που σε οποιαδήποτε κανονική χώρα θα ήταν ένας κλασσικός φιλελεύθερος, στη Γερμανία το SPD θα έχανε σήμερα και αν η Merkel δεν κατέβαινε καν στις εκλογές και στη Σκανδιναβία οι σοσιαλδημοκράτες εδώ και 20 χρόνια χάνουν εκλογές, πράγμα αδιανόητο για 60+ χρόνια. Οι Εργατικοί στη Βρετανία κρατιούνται ακόμα διότι πήγαν πιο κοντά στο αμερικανικό δημοκρατικό κόμμα και επειδή η βρετανική κοινωνία είναι με διαφορά η πιο φιλελευθεροποιημένη στην Ευρώπη, οπότε παίζουν τα δύο κόμματα με όρους καλού/κακού διαχειριστή. Επειδή όμως ο κόσμος που στήριζε τους σοσιαλδημοκράτες τόσα χρόνια δεν εξαφανίστηκε και καθώς η παγκοσμιοποίηση δημιουργεί νέες προκλήσεις, υπάρχει μια ανάγκη για μια διαφορετική αριστερά.

Εδώ πιστεύω ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ένα ενδιαφέρον πολιτικό πείραμα (μαζί με τα αδερφά του κόμματα). Όπως η σοσιαλδημοκρατία στηρίχτηκε στα συνδικάτα, η νέα κέντροαριστερά μπορεί να στηριχτεί στα κοινωνικά κινήματα. Η μεγάλη διαφορά των εργατικών συνδικάτων με τα κοινωνικά κινήματα της εποχής μας είναι ότι τα πρώτα είχαν συγκεκριμένες διεκδικήσεις, ενώ τα δεύτερα οραματίζονται έναν μη-καπιταλιστικό κόσμο, αλλά δεν ξέρουν ποιον ακριβώς. Για να πετύχει το πείραμα οφείλει να δουλέψει ανάποδα. Ο διεθνισμός να είναι η αφετηρία. Η παγκοσμιοποίηση δεν αλλάζει, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως βάση υλοποίησης μια αρχής της αριστεράς, της συμμετοχής στον κόσμο ως διαφορετικός. Η προάσπισης της διαφορετικότητας, η οικολογική ανάπτυξη, η νέες παγκοσμιοποιημένες κοινωνικές δομές είναι τα στοιχήματα της νέας αυτής αριστεράς. Χρειάζεται όμως συγκεκριμένες προτάσεις για το πως θα επιτύχει απασχόληση χωρίς να επιστρέψει στον εθνικό κρατισμό, πως θα αμβλύνει τις ανισότητες που δημιουργεί η παγκοσμιοποίηση χωρίς να διώξει επενδύσεις, πως θα απεθνικοποιήσει τις κοινωνίες που ανεβάζουν συνεχώς, ειδικά στην Ευρώπη, τα ποσοστά των ακροδεξιών κομμάτων (κατά την άποψή μου βέβαια υπάρχει ένα απόλυτο όριο σε αυτό γύρω στο 20-25% ανάλογα με τη χώρα).

Δεν ξέρω πόσοι οραματίστηκαν το ΣΥΡΙΖΑ ως ριζοσπαστική αριστερά. Αυτοί σίγουρα θα απογοητευτούν. Όσοι το ψήφισαν για αυτό το λόγο και όσοι δεν τον ψήφισαν επειδή φοβόντουσαν ότι ήταν τόσο ριζοσπαστικός και τόσο αριστερός θα χαλαστούν και μάλιστα σύντομα. Ο ΣΥΡΙΖΑ λειτουργεί με τρόπο που να καταλάβει το χώρο της κεντροαριστεράς. Με μερικές βασικές επιτυχίες θα το έχει καταφέρει. Για να κερδίσει το κέντρο θα χάσει, αμετάκλητα, το κομμάτι της παραδοσιακής αριστεράς, αλλά αυτό είναι το τίμημα που πληρώνεις.