Συνεδρία 61: Ο Λύκος Είναι Ελεύθερος

Μέσα στα πολλά που μου έτυχαν δεν πρόλαβα να γράψω κάτι που ήθελα για το θέμα της Γάζας. Όχι πάνω στο ειδησεογραφικό του κομμάτι που δεν είναι και το νόημα νομίζω κανενός blog, ούτε για να κάνω άλλη μία κριτική στο Ισραήλ, τη Χαμάς, του συμμάχους του Ισραήλ, τις ΗΠΑ ή όποιον άλλον. Εκείνο που μου κάνει εντύπωση είναι η ευκολία που χρησιμοποιούνται και αναπαράγονται έννοιες όπως η γενοκτονία, ή η εθνοκάθαρση. Φυσικά ο οποιοσδήποτε μπορεί να βλέπει το γεγονός να εξελίσσεται και να το κρίνει, μόνο που μερικές λέξεις, όσο και αν προσπαθούν δημοσιογράφοι και social media να τις ορίσουν όπως γουστάρουν, σε συγκεκριμένα πλαίσια, σημαίνουν συγκεκριμένα πράγματα.

Μιαν αρχική παρατήρηση είναι ότι δεν υπάρχει κανένας διεθνώς αποδεκτός ορισμός της γενοκτονίας. Στον ΟΗΕ δεν έχουν καταλήξει οπότε ο ορισμός που υπάρχει είναι ακαδημαϊκός, και θα επανέλθω σε λίγο σε αυτόν. Αντίθετα, υπάρχει ορισμός της εθνοκάθαρσης η οποία ορίζεται ως μια προμελετημένη, ευρείας κλίμακας εκκαθάριση ενός πληθυσμού με κριτήριο την εθνότητά του, ή μιας εθνικής ομάδας από το έδαφος όπου διαμένει με σκοπό την κατάληψη αυτού του εδάφους από το θύτη. Η γενοκτονία είναι, σύμφωνα με τους ακαδημαϊκούς, η ίδια βιομηχανική και σχεδιασμένη εξόντωση ενός εθνικού πληθυσμού, χωρίς να μπαίνει το κριτήριο του εδάφους. Η εθνοκάθαρση αποτελεί έγκλημα πολέμου. Βάσει διεθνούς δικαίου ανήκει στα erga omnes, δηλαδή στους κανόνες που δεσμεύουν τα κράτη είτε έχουν υπογράψει τις σχετικές συνθήκες, είτε όχι. Αν κάποιος κριθεί ένοχος διάπραξης εθνοκάθαρσης παραπέμπεται στη Χάγη. Για να γίνει αυτό χρειάζεται απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, οπότε γίνεται αντιληπτό ότι συγκεκριμένα κράτη έχουν ασυλία.

Όμως δυστυχώς τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Μερικοί ακαδημαϊκοί που ασχολούνται με το ζήτημα της εθνοτικής βίας (Rodgers Brubaker, David Laitin, Barry Posen, James Fearon, Michael Mann) γυρνάνε το θέμα της εθνοκάθαρσης ένα βήμα πίσω. Ξεκινάμε από μια βασική αρχή, εθνοκάθαρση είναι η απογύμνωση ενός πληθυσμού από τα εθνοτικά του χαρακτηριστικά. Ο πληθυσμός μπορεί να είναι μικρός ή μεγάλος (μίκρο-ομάδες και μάκρο-ομάδες). Αυτό μπορεί να γίνει βίαια, μπορεί όμως και όχι. Για παράδειγμα, οι αφομοιωτικές πρακτικές μεταναστευτικών κρατών όπως οι ΗΠΑ, όπου οι διάφοροι Έλληνες, Ιταλοί, Βρετανοί, Ιρλανδοί, Τσέχοι, Γερμανοί, κτλ το πολύ σε δύο γενιές αφομοιώνονται από το χωνευτήρι και μετατρέπονται σε Αμερικανούς, είναι μια μορφή εθνοκάθαρσης. Αφαιρείται με σχέδιο από την κεντρική εξουσία η εθνοτική τους ταυτότητα και μετατρέπονται με μέλη-πολίτες του έθνους-κράτους στο οποίο πλέον διαβιούν.

Ένα δεύτερο επίπεδο είναι εκείνο της καταπίεσης κάποιον εθνοτήτων από την αρχή. Η αστυνομικής λογικής ομοιογενοποίηση της Σοβιετικής Ένωσης είναι μία τέτοια περίπτωση. Δεν υπήρχαν Ουκρανοί, Ρώσοι, Γεωργιανοί, κτλ, αλλά Σοβιετικοί. Η κεντρική διοίκηση μέσω του κόμματος και της αστυνομίας ήλεγχε την εξέλιξη του κάθε πολίτη και το τι «έπρεπε» να νιώθει ότι είναι. Σε τρίτο επίπεδο πηγαίνουμε στην καταστολή. Στην Ισπανία του Franco η απαγόρευση των Καταλανικών, των Βάσκικων και των Γαλιθιάνικων ήταν μια προσπάθεια εθνοκάθαρσης. Ο Generalísimo δεν πήγε να εξοντώσει αυτές τις τρεις εθνικές κοινότητες, αλλά επιδίωξε να τους αφαιρέσει τα διακριτά στοιχεία εκείνα που τους έκαναν να διαφοροποιούνται από τους υπόλοιπους Ισπανούς. Σε πέμπτο επίπεδο περνάμε στις μετακινήσεις πληθυσμών όπως αυτές συνέβησαν στο τέλος του Ά Παγκοσμίου Πολέμου.

Τέλος, είναι οι περιστάσεις κατά τις οποίες υπάρχουν μαζικοί, σχεδιασμένοι, προμελετημένοι θάνατοι. Η Ρουάντα αποτελεί το πιο ακραίο και συνάμα τραγικό παράδειγμα της έκτασης που μπορεί να πάρει το ανθρώπινο μίσος, αλλά αυτό ήταν γενοκτονία (κατά γενική συμφωνία όλων των πλευρών). Η περίπτωση της Βοσνίας ακόμα συζητείται, διότι υπήρχαν εδαφικές διεκδικήσεις από την ομάδα που ξεκίνησε τις επιθέσεις. Αντίθετα, τυπική περίπτωση βίαιης εθνοκάθαρσης είναι η Μικρασιατική καταστροφή. Εκεί εκτοπίστηκε ο ελληνικός πληθυσμός από μέρη όπου ζούσε από την εποχή του Ομήρου για να επιτευχθεί εθνική ομοιογένεια. Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας εκδιώχθηκαν από ένα έθνος-κράτος υπό κατασκευή ενώ είχαν ζήσει εκεί (με όλες τις αντιρρήσεις βέβαια για τη γραμμική συνέχεια αυτού του πληθυσμού και τη σχέση του με τους Ίωνες και τους Αιολούς της αρχαίας περιόδου να στέκουν) 2.500 χρόνια υπό αμέτρητες αυτοκρατορίες.

Στο διαταύτα. Κατά τη γνώμη μου το Ισραήλ με τις επαναλαμβανόμενες επιθέσεις στη Γάζα δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι κάνει γενοκτονία για δύο λόγους: 1) έχει σχέδιο νέων εποικισμών, 2) δεν προσπαθεί να εξοντώσει Παλαιστινίους εκτός Γάζας. Αν έκανε γενοκτονία θα εξαπέλυε επιθέσεις και στη Δυτική όχθη. Το ενδιαφέρει το έδαφος και χρησιμοποιεί διάφορες ανεδαφικές προφάσεις για να συνεχίσει τις επιθέσεις. Αυτό όμως που κάνει μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί εθνοκάθαρση, διότι διώκει ένα συγκεκριμένο πληθυσμό από ένα δεδομένο χώρο. Όχι αφηρημένα τον πληθυσμό, όχι σε οποιοδήποτε χώρο. Παραμένει έγκλημα πολέμου, αλλά ποιος θα διώξει ποιον σε ένα σύστημα που οι ισχυροί και οι φίλοι τους προστατεύονται μεταξύ τους. Α, και για εγκλήματα πολέμου κατηγορούνται φυσικά πρόσωπα, όχι κράτη. Σε κάθε περίσταση, η βία συνεχίζεται καθώς ο λύκος είναι ελεύθερος.