Συνεδρία 39: Συνοριακή Γραμμή

Παρακολουθώ με ενδιαφέρον στην αρχή και μετά με εκνευρισμό το τι λέγεται μετά το συμβάν στο Φαρμακονήσι. Αυτό που με κεντρίζει περισσότερο δεν είναι το ανθρωπιστικό κομμάτι, το οποίο κρίνεται στο μεμονωμένο περιστατικό, αλλά η λογική της δράσης. Γιατί το λιμενικό; Με ποιο τρόπο; Με ποια επιχειρησιακή τακτική; Βάση ποιας στρατηγικής; Όσοι θεωρούνται δρώντες στη διαδικασία διάσωσης έχουν συγκεκριμένους ρόλους που σχετίζονται με μιαν υπερκείμενη πολιτική. Θα εξηγήσω την έλλειψη αυτής ακριβώς της υπερκείμενης πολιτικής και για το γιατί το Φαρμακονήσι θα επαναληφτεί αν δεν υιοθετηθεί μια από τις δύο αντικρουόμενες πρακτικές για τη φύλαξη των συνόρων.

Ας ξεκινήσουμε από τα νομικά. Βάση του Δικαίου της Θάλασσας, στο οποίο η Ελλάδα είναι συμβαλλόμενο μέρος αλλά όχι η Τουρκία, άρθρο 98, το παράκτιο κράτος έχει υποχρέωση να σπεύδει στη διάσωση πλοίου ή επιβατών που βρίσκεται σε κίνδυνο στα χωρικά του ύδατα. Αν το πλοίο επιδίδεται σε παράνομες δραστηριότητες (άρθρα 110-111) μπορεί να κάνει νηοψία, αλλά οφείλει να διασώσει τα θύματα του δουλεμπορίου. Σε περίπτωση που το ναυάγιο έχει λάβει χώρα σε διεθνή ύδατα η SAR (Διεθνής Σύμβαση για τη Ναυτική Έρευνα και Διάσωση) ορίζει (άρθρα 43-45) ότι πρέπει να σπεύσουν οι αρχές του κράτους που α) λαμβάνει πρώτα το σήμα κινδύνου και β) έχει τα τεχνικά μέσα να προβεί στη διάσωση. Παραβλέπω τις κριτικές και τα νομικά κενά που υπάρχουν στις συνθήκες, κάποια από τα οποία έχουν καλυφθεί από τη νομολογία του Δικαστηρίου, και πηγαίνω στο πρακτικό κομμάτι. Η εκτέλεση επιχείρησης διάσωσης είναι δήλωση κρατικής κυριαρχίας. Στο σύνορο Ελλάδας-Τουρκίας όπου η διαμάχη για το ζήτημα των ορίων κρατικής κυριαρχίας είναι συνεχής, είναι απαράδεκτο να μην εκμεταλλεύεσαι κάθε ευκαιρία να κατοχυρώσεις τα δικαιώματά σου. Την πρώτη φορά που τουρκικό πλοίο θα διασώσει μετανάστες ή πρόσφυγες σε ελληνικά χωρικά ύδατα, οι ‘γκρίζες ζώνες’ θα μοιάζουν παραμυθάκι δημοτικού.

Στο θεωρητικό μέρος τώρα πριν περάσω στο πολιτικό, εδώ και περίπου 20 χρόνια υπάρχει μια θεωρία που αναπτύχθηκε από τη ‘σχολή της Κοπεγχάγης’ και ονομάζεται securitization theory. Οι Buzan και Weaver αρχικά και μετά o Bigo ανέπτυξαν μιαν ερμηνεία για το πώς κάποια ζητήματα πολιτικοποιούνται και ανάγονται μέσα από τον πολιτικό λόγο ως ζητήματα ασφαλείας για μια κοινωνία ή ένα κράτος. Η θεωρία είναι εξαιρετικά πολύπλοκη και θα την αναλύσω στο επόμενο post καθώς είναι η δεύτερη φορά που την αναφέρω. Εκείνο που ενδιαφέρει στην προκειμένη περίσταση είναι ότι παρατηρεί μια μετάβαση από τη στρατικοποίηση των συνόρων στο παραδοσιακό σύστημα των εθνών-κρατών στην αστυνόμευσή τους. Παρόλο που στρατός και αστυνομία χαρακτηρίζονται ως σώματα ασφαλείας οι δράσεις τους παραμένουν διακριτές. Ως αποτέλεσμα η αντιμετώπιση όσων προσπαθούν να περάσουν χωρίς άδεια τα σύνορα μιας χώρας είναι διαφορετική. Ο στρατός αντιμετωπίζει αντίπαλο στρατό και έχει δικαίωμα να σκοτώσει, η αστυνομία αντιμετωπίζει όσους παραβαίνουν τον εγχώριο νόμο και συλλαμβάνει, αλλά δε σκοτώνει. Η αστυνόμευση των συνόρων μεταφράζεται σε διαχείρισή τους και όχι προστασία τους όπως ο στρατός. Η ΕΕ από το 2005 και μετά έχει προκρίνει αυτή τη μέθοδο διαφύλαξης συνόρων, με έμφαση στη συλλογή πληροφοριών και στην αντιμετώπιση έναντι της προφύλαξης. Αυτά στη θεωρία.

Στην πρακτική, δηλαδή στην πολιτική, τα πράγματα δε λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο. Καθώς τα σώματα ασφαλείας αποτελούν όργανα (της τάξης), παίζουν στο ρυθμό που τους δίνει ο μαέστρος (κυβέρνηση) και με το τέμπο (ερμηνεία της τάξης) που τους δίνεται. Ως εκ τούτου, αν η πολιτική προτεραιότητα είναι η μείωση των μεταναστευτικών ροών με κάθε τρόπο και κόστος, τότε η συνέπεια με την οποία τα σώματα ασφαλείας θα εκτελούν τις επιχειρήσεις διάσωσης θα είναι αναγκαστικά μειωμένη. Σημείωση εδώ, το Λιμενικό είναι αστυνομία, ενώ το Πολεμικό Ναυτικό στρατός. Η ελληνική κυβέρνηση έχει δηλώσει ξεκάθαρα ότι επιδιώκει να καταπολεμήσει τη μετανάστευση με κάθε κόστος και μάλιστα κάποιοι βουλευτές, ακόμα και Υπουργοί έχουν δηλώσει ευθαρσώς: Να τους κάνουμε το βίο αβίωτο ώστε να μη θέλουν να έρθουν. Μπορώ λοιπόν να βγάλω το συμπέρασμα ότι οι εντολές για διάσωση στη θάλασσα δεν είναι χλιαρές τουλάχιστον και το ότι έγινε στο Φαρμακονήσι ήταν αποτέλεσμα μη αυστηρών οδηγιών. Αυτή τη στιγμή τίποτα δεν έχει αποδειχθεί και δε θα το τραβήξω παραπάνω. Έχω όμως αρκετή εμπειρία των σχέσεων πολιτικής και οργανισμών για να το βλέπω ως αποτέλεσμα.

Η πολιτική όμως στην Ελλάδα παραμένει τσίρκο και οι εκπρόσωποί της εντυπωσιακά αμόρφωτοι. Κυβερνητική βουλευτής χαρακτήρισε τους μετανάστες στη Φαρμακονήσι ‘εισβολείς’. Δεν ξέρω αν είναι πιο άθλιο το να μη γνωρίζει τι ακριβώς σημαίνει το ‘εισβολέας’ στο διακρατικό σύστημα, ή να γνωρίζει και να χρησιμοποίησε το χαρακτηρισμό ψηφοθηρικά. ‘Εισβολέας’ χαρακτηρίζεται κάποιος ένοπλος που φοράει χαρακτηριστικά (στολή) του σώματος και του κράτους (αποκλειστικά) που εκπροσωπεί και έχει σκοπό την κατάληψη εδάφους. Οι μετανάστες δεν είναι ποτέ εισβολείς ακόμα και όταν περνάνε στη χώρα παράνομα. Η αντίδραση του αρμόδιου Υπουργού Ναυτιλίας υπήρξε γελοία και σε οποιαδήποτε κανονική χώρα θα είχε είτε παραιτηθεί, είτε θα τον είχαν παραιτήσει. Τραγική ήταν και η εξήγηση που έδωσε το ίδιο το Λιμενικό.

Από την άλλη, η εκμετάλλευση μιας τραγωδίας πολιτικά από την αντιπολίτευση παραμένει ανήθικη. Ειδικά το να προβάλλεται φωτογραφία πατέρα που έχει χάσει τα παιδιά του στο Κόσσοβο ως ανθρώπου που έχασε τα παιδιά του στο Φαρμακονήσι είναι χυδαίο. Επειδή η φωτογραφία δεν ξεκίνησε από κόμμα της αντιπολίτευσης, απλώς χρησιμοποιήθηκε θα πω μόνο ότι είναι μικροπολιτική βλακεία να μην ελέγχεις τη χρησιμοποιείς στο επικοινωνιακό κομμάτι. Αντίθετα, δεν είναι χυδαίο να τονίζεις το ανθρωπιστικό κομμάτι, όμως είναι πολιτικά ελλιπές. Δεδομένα η ανθρώπινη ζωή είναι πάνω από όλα και σε μιαν ανθρωποφαγική κοινωνία όπως έχει εξελιχθεί η ελληνική αυτό πρέπει να υπογραμμίζεται. Όταν όμως έχει προβεί σε προπαγανδιστικές τακτικές χάνεις πολύ από το κύρος σου. Και εφόσον επιδιώκεις να χτυπήσεις μια κυβέρνηση που σε χαρακτηρίζει αντεθνικό κόμμα, οφείλεις να τονίσεις ότι τέτοιες αποτυχίες έχουν τεράστιο αντίκτυπο στα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας στο Ανατολικό Αιγαίο. Εκεί, πάνω στη συνοριακή γραμμή.