Συνεδρία 93: Βοήθεια

Με αφορμή το Νεπάλ βγήκε ξανά στην επιφάνεια το τεράστιο θέμα της ανθρωπιστικής διεθνούς βοήθειας. Είναι σχεδόν κοινή πρακτική στο Δυτικό κόσμο, όταν συμβαίνει μια φυσική καταστροφή ή όταν ξεσπά κάποιος πόλεμος σε χώρες που δεν ανήκουν στη Δύση να μαζεύεται βοήθεια σε χρήματα, φάρμακα και τρόφιμα για να σταλεί στους πληγέντες. Πέρα από τους διεθνείς οργανισμούς που ασχολούνται με την ανακούφιση του πληθυσμού, πάρα πολλοί άνθρωποι και εταιρίες κάνουν δωρεές για να αποσταλεί βοήθεια. Θυμόμαστε όλοι τους «τηλεμαραθωνίους» που γινόντουσαν και στην Ελλάδα. Όμως η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σκληρή.

Με βάση στατιστικά που δίνει στη δημοσιότητα ο ΟΗΕ, μόλις το 25% αυτής της βοήθειας φτάνει σε εκείνους που το έχουν πραγματικά ανάγκη. Το ποσοστό είναι ακόμα χαμηλότερο σε κάποιες χώρες της Αφρικής (πχ Σομαλία, κάτω από 18%), ενώ αρκετά ψηλότερο στην Ασία (Λίβανος 48%). Και πάλι, ακόμα και στην καλύτερη περίπτωση, φτάνουν στον πληθυσμό λιγότερο από τα μισά. Τα στοιχεία αυτά συμφωνούν με εκείνα που δίνουν άλλες ΜΚΟ όπως η Διεθνής Αμνηστία, ο Παγκόσμιος Οργανισμός για τη Μετανάστευση (ΙΟΜ), το Human Rights Watch και πολλοί άλλοι. Εδώ προκύπτουν δύο ερωτήματα: 1) τι γίνεται η βοήθεια που χάνεται; Και 2) υπάρχει νόημα στο να συνεχίσει ο κόσμος να στέλνει βοήθεια όταν δε φτάνει εκεί που πρέπει;

Ας πάρουμε για παράδειγμα την υποσαχάρια Αφρική. Από το 1960 μέχρι σήμερα το ποσό που έχει διατεθεί ως διεθνής βοήθεια ξεπερνά το $1 τρις. Το αποτέλεσμα είναι το ΑΕΠ των χωρών της περιοχής να έχει πέσει στο μισό. Επίσης, πάνω από 15 δις εμβόλια έχουν αποσταλεί την ίδια χρονική περίοδο με τη θνησιμότητα να έχει ανέβει από το 27% στο 34%, ενώ η παιδική θνησιμότητα αγγίζει το 56%. Οι επιδημίες διαδέχονται η μία την άλλη και η έλλειψη τροφίμων και ο υποσιτισμός του πληθυσμού έχει σχεδόν διπλασιαστεί, παρά τους 1,2 δις τόνους φαγητού που έχουν μεταφερθεί εκεί. Για την ιστορία, τα αντίστοιχα νούμερα για την Παλαιστίνη είναι ακόμα χειρότερα. Παραμένει όμως το ερώτημα: Πού χάνονται όλα αυτά;

Η απάντηση είναι σε πολλά σημεία. Αρχικά από τα κράτη, τα Δυτικά εννοώ, που μαζεύουν τη βοήθεια. Για λόγους εσωτερικής διαφθοράς ή κάλυψης κάποιον μαύρων τρυπών στα ταμεία τα κράτη παρακρατούν μέρος της βοήθειας. Μερικές φορές γίνεται υπόγεια, άλλες με πιο αισχρές φανερές μορφές. Πέρα από τους παράνομους τρόπους, που δε χρειάζεται να αναλύσω νομίζω, απλώς θα πω ότι δε λαμβάνουν χώρα μόνο σε κράτη όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, αλλά και στους άλλους τους Βορείους (πχ, πρωταθλήτρια στις παρακρατήσεις είναι η Βρετανία), οι νόμιμες μέθοδοι είναι πιο αστείες.

Η πιο συνήθης είναι οι παρακρατήσεις λόγω τραπεζικής μεταφοράς. Δίνεται μια επιταγή από τα χρήματα που έχουν μαζευτεί σε κάποιον οργανισμό. Αυτός ο οργανισμός την εξαργυρώνει και μετά μεταφέρει το ποσό σε μία τράπεζα στη χώρα στην οποία στόχευε η βοήθεια. Η τραπεζική μεταφορά χρεώνεται κανονικά και τα ποσά που πρέπει να καταβληθούν ως φόροι, ανάλογα με το ποσό, παρακρατούνται. Και αν πούμε ότι αυτό είναι νόμιμο, υπάρχουν πιο χυδαίοι τρόποι να παρακρατούνται χρήματα. Πολλοί οργανισμοί κρατάνε ένα ποσοστό, χωρίς να το κρύβουν, για δικά τους λειτουργικά έξοδα. Τα ποσοστά είναι από 2% μέχρι και 12%. Επίσης, πολλά χρήματα μεταφέρονται σε άλλους λογαριασμούς μόλις εξαργυρωθούν για να γίνει διαχείριση και κατανομή της βοήθειας. Ακούγεται ρομαντικό να μην πάει πχ όλη η βοήθεια στο Νεπάλ, αλλά να μοιραστεί σε Σομαλία, Καμπόζη, Νιγηρία, Νταρφούρ, ή όπου αλλού, αλλά υπολογίστε ότι οι παραπάνω κρατήσεις εφαρμόζονται σε κάθε περίπτωση ξεχωριστά.

Πέρα από αυτά που συμβαίνουν με τα χρήματα, τα οποία ανέφερα ενδεικτικά παραπάνω, υπάρχει και το θέμα των τροφίμων και των φαρμάκων. Αυτά χάνονται σε διαφορετικά στάδια, αλλά ας ξεκινήσουμε με την απάτη πριν φτάσουν στον προορισμό τους. Υπάρχουν πάρα πολλές αποδεδειγμένες περιπτώσεις αποστολής ληγμένων τροφίμων και φαρμάκων ως διεθνή βοήθεια. Και όχι δε χάλασαν μέχρι να αποσταλούν εκεί λόγω κάποιας κακής γραφειοκρατίας. Αυτό είναι μόλις το 8% των περιπτώσεων. Το υπόλοιπο 92% είναι ότι στέλνονται ληγμένα από τις εταιρίες και αυτό συμβαίνει για δύο λόγους: 1) Διότι είναι πολύ καλό marketing να διαφημίσεις τη βοήθεια που δίνεις και 2) Ξεφορτώνονται άχρηστο στοκ, ενώ παράλληλα η βοήθεια εκπίπτει από τους φόρους. Ειδικά σε ΗΠΑ και Βρετανία, ο πρωταρχικός λόγος που μεγάλες εταιρίες κάνουν δωρεές είναι η φοροαπαλλαγή που τις συνοδεύει. Όταν μπορούν να συνδυάσουν τη φοροαπαλλαγή με προϊόντα που δε θα μπορούσαν να διαθέσουν σε μια δυτική αγορά, τόσο το καλύτερο.

Πέρα από αυτό το γεγονός, όταν φτάσουν εκεί τα τρόφιμα και τα φάρμακα δεν είναι ασφαλή. Πάρα πολλές τοπικές μαφίες προσπαθούν, και αρκετά συχνά καταφέρνουν, να τα κλέψουν και να τα χρησιμοποιήσουν ως εμπόρευμα στη μαύρη αγορά. Η συνήθης πρακτική είναι να έχουν τις άκρες τους μέσα στην αστυνομία, το στρατό, τους δήμους και τις κυβερνήσεις ώστε να τα παίρνουν αναίμακτα. Αν αυτό δεν μπορεί να συμβεί, ή αν τους έχει προλάβει άλλη συμμορία, κάνουν και επίθεση, δεν έχουν τέτοιο θέμα. Αφήνουν ένα μικρό ποσοστό σε κάποια εκκλησία κυρίως και το υπόλοιπο πωλείται στη μαύρη αγορά.

Ένας άλλος καταπληκτικός τρόπος να χάνονται τρόφιμα και φάρμακα είναι οι προτιμήσεις στη διανομή. Πηγαίνει η βοήθεια στη χώρα προορισμού, ότι τέλος πάντων έχει επιβιώσει από ληγμένα και κλοπές και μοιράζεται ανάλογα με το σε ποια φυλή, σε ποια γεωγραφική περιοχή ή σε ποια κάστα ανήκει ο κόσμος. Αυτό δεν το κάνουν μόνο οι τοπικές κυβερνήσεις, αλλά και αρκετοί οργανισμοί. Λίγο παραπάνω στη φυλή των μεταφραστών που τους βοηθούν, λίγο παραπάνω στην κάστα των ξεναγών, και πάει λέγοντας. Που είναι το χάσιμο εδώ θα μου πείτε. Ε, στο 100% των περιπτώσεων σύμφωνα με τον ΟΗΕ παρατηρούνται ελλείψεις στις αποθήκες των καταγεγραμμένων τροφίμων και φαρμάκων. Πάντα κάποιος που έχει προνομιακή μεταχείριση, έχει και προνομιακή πρόσβαση. Οικογένειες συνεργατών, φίλοι και τόσοι άλλοι μπορούν να επωφεληθούν.

Στο δια ταύτα όμως τίθεται το ερώτημα αν αξίζει μετά από όλα αυτά να στέλνουμε βοήθεια. Η απάντηση είναι ξεκάθαρα ναι. Πέρα από τις απώλειες και τις ελλείψεις είναι ίσως η μοναδική φορά που η Δύση ή ο πλούσιος Βορράς ή όπως διάολο θέτε πείτε το μεταφέρει υλικά που πραγματικά έχουν ανάγκη άλλοι άνθρωποι. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε ως κοινωνίες είναι να απατούμε από τις κυβερνήσεις και τους οργανισμούς να τα παραδίδουν και να τα προστατεύουν, να τιμωρούν τις εταιρίες που πάνε να κλέψουν και να μην λέμε εύκολα «μπράβο» στην κάθε πολυεθνική ή πλούσιο που κάνει μια δωρεά για να στείλει αυτήν τη βοήθεια.