Συνεδρία 23: Πηνελόπη

Στην Αρχαία Ελλάδα, λίκνο πολλών επιστημών, δημιουργήθηκε και μια παράδοση η οποία έδωσε στην ανθρωπότητα ένα πιο ονειρικό πάτημα. Η μυθολογία σε αυτή τη γωνιά του κόσμου ήταν μεθοδική και διδακτική. Αντίθετα με τους μύθους των Σκανδιναβών, των Κελτών και των Ανατολιτών, με εξαίρεση τους Κινέζους, η Ελληνική μυθολογία περίκλειε διδάγματα ζωής. Και φυσικά ήταν η πρώτη απόπειρα να εξηγηθούν πειστικά φαινόμενα που η επιστήμη της εποχής αδυνατούσε να ερμηνεύσει.

Αρκετοί μύθοι πέρασαν στο πάνθεον της παγκόσμιας αφήγησης. Σε αυτό βοήθησαν καταλυτικά και οι αρχαίοι τραγικοί που προσέδωσαν μια ποιητική χροιά σε αυτούς. Ο Προμηθέας, ο Θησέας, ο Ηρακλής, ο Ιάσονας και οι Ομηρικοί ήρωες με προεξέχοντες τους Αχιλλέα, Έκτορα και Οδυσσέα, πότισαν τόσο βαθιά το συλλογικό ασυνείδητο που ακούν τα ονόματά τους να αντηχούν ακόμα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της οικουμένης. Το πλεονέκτημα που διαθέτει η μυθολογία σε σχέση με την επιστήμη και τη θρησκεία είναι ότι η ερμηνεία της δε φέρει την ταμπελίτσα της Αλήθειας. Ο μύθος είναι μεταφορά σε μιαν άλλη πραγματικότητα με άκρες σε αυτόν τον κόσμο. Ερμηνεύει μεταφορικά και επαγωγικά, δεν επιτάσσει.

Περίπου 25 αιώνες μετά ο κόσμος πορεύεται υπό το ζυγό ενός αντιθετικού ζεύγους: θρησκεία εναντίον επιστήμης. Για καλή μας τύχη σε αυτή τη γωνιά του πλανήτη τη διελκυστίνδα την κερδίζει η επιστήμη. Όμως ακόμα και στη βιομηχανοποιημένη, μηχανιστική Δύση, ο μύθος παρεισφρέει. Και εκεί που κινείται με μεγαλύτερη άνεση είναι ο χώρος του αθλητισμού. Όσο και αν η υπερπροβολή της σύγχρονης εποχής προσπαθεί να εξαϋλώσει το μυστηριακό στοιχείο και τη μαγεία των αφηγήσεων, ο μύθος που χτίζουν οι μεγάλοι αθλητές αντέχει στο χρόνο και διανθίζεται από περιστατικά που δε συνέβησαν ποτέ. Αλατοπίπερο που ενισχύει το μεγαλείο ή το δράμα.

Έχουμε χάσει κάτι από το ρομαντισμό μας όχι μόνο λόγω της κρίσης, αλλά και εξαιτίας του κοινωνικού προτύπου που επιβάλλει ένα αδιάκοπο κυνήγι της επιτυχίας. Μιας επιτυχίας που εξαργυρώνεται με φήμη και χρήμα. Όμως η ιστορία έχει εκτός από πρωταγωνιστές και αφανείς ήρωες. Ο Οδυσσέας δε θα ήταν τίποτα χωρίς του συντρόφους του και χωρίς εκείνους που αντιμετώπισε. Οι διάφοροι ηγέτες χωρίς τους άγνωστους στρατιώτες που πολέμησαν για αυτούς. Οι μεγάλοι αθλητές χωρίς τους συμπαίχτες και τους αντιπάλους τους. Το μέτρο δηλαδή που έθετε το όριο το οποίο αυτοί ξεπερνούσαν.

Ξεφυλλίζοντας παλιές αθλητικές εφημερίδες διάβαζα εξαιρετικές μυθοπλασίες. Για ένα centre back στη Ρόδο που ήταν απροσπέλαστος βράχος, για ένα αμυντικό half στη Δράμα που έτρωγε παιδιά, για ένα for κάπου στην Πελοπόννησο που έβαζε γκολ με όλους τους πιθανούς τρόπους. Εκείνη την εποχή και το εξωτερικό είχε κάτι το μυστηριακό. Ένας μαύρος Βραζιλιάνος έκανε απίθανα πράγματα στα Mundiál και με την ομάδα του τη Sandos στη Βραζιλία. Ένας αλκοολικός Βόρειο-Ιρλανδός χόρευε όλη την Ευρώπη. Ένας ξανθομάλλης Ολλανδός κατέστρεφε κάθε άμυνα. Μετά η τηλεόραση τους έφερε όλους πιο κοντά.

Χάλασε τις επιφυλλίδες των εφημερίδων που σκιαγραφούσαν υπερφυσικούς ήρωες. Όμως τους έκανε πιο γήινους, δίνοντας στον κάθε πιτσιρικά την ευκαιρία να ταυτιστεί μαζί τους. Να προσπαθήσει να κάνει στην αλάνα ή στο ανοιχτό του μπάσκετ εκείνα που πετύχαιναν με περισσή ευκολία και φυσικότητα τα μεγάλα αστέρια. Από τους ήρωες του Αισχύλου σε εκείνους του Ευριπίδη: Ξεχωριστοί καθημερινοί άνθρωποι.

Φυσικά, οι εφημερίδες δεν απώλεσαν την υπερβολή. Όμως η εικόνα που έχουν πλέον όλοι, ελέω internet, μετέτρεψε αυτήν την υπερβολή από μύθο σε ψέμα, ή στην καλύτερη περίπτωση αβάντα. Πριν η λαίλαπα του οπαδικού τύπου κατεδαφίσει και το τελευταίο οχυρό του ρομαντισμού. Σήμερα δεν μπορείς πια να διαβάσεις για ένα δεκαεξάχρονο Αργεντίνο που κάνει φοβερά πράγματα και τον λένε ‘το μωρό του Θεού’, ή για ένα Έλληνο – Αμερικάνο που στέκεται στον αέρα πριν σουτάρει στο καλάθι. Ακόμα για ένα Έλληνα ποδοσφαιριστή στην ΕΣΣΔ που χορεύει σα μέλος των Μπολσόι. Διαβάζεις για ένα μικρό, μπαίνεις στο youtube και ξαφνικά έχεις προσωπική άποψη. Παράλληλα όμως χάνεις τη χαρά του να πλάθεις με το μυαλό σου ιστορίες μαγικές, υπερβολικές. Το comic που δεν έγινε ποτέ animation.

Για όλους τους Maradona, Cruyff, Jordan, Γκάλη, Χατζηπαναγή που επιβεβαίωσαν το μύθο που χτίστηκε γύρω τους πριν τους δει το ευρύ κοινό, υπήρξαν πολλαπλάσιοι που δεν τον δικαίωσαν ποτέ. Αλλά αντίθετα με την πραγματικότητα και την αλήθεια που καταρρίπτεται, ο μύθος δε μασάει, γίνεται cult. Όπως ας πούμε με το ‘Γύπα των Άνδεων’ που ήρθε στον Ολυμπιακό ως goleador και έφυγε ως ο ξένος με το χειρότερο control που έχει περάσει ποτέ από τη χώρα. Αλλά ακόμα αναφερόμαστε στο συμπαθή Nuñez με το χαρακτηρισμό του μύθου του: ο ‘Γύπας (βγαίνει και σε Κόνδορας) των Άνδεων’. Και το cult είναι αναπόσπαστο κομμάτι του αθλητισμού.

Επίσης είναι ψέμα ότι ο μύθος δεν έχει δυναμική. Ένας Αλγερινός από τη Μασσαλία είχε παρουσιαστεί ως ‘Νέος Platini’. Έφυγε από τα γήπεδα ως Zinedine Zidane σκέτο. Και μάλιστα η τελευταία πράξη ήταν το πετράδι στο μύθο. Ναι πήρε Ch.L. με γκολ ζωγραφιά με τη Madrid, ναι πήρε Euro και Mundiál με τη Γαλλία όντας ο απόλυτος πρωταγωνιστής, αλλά η κουτουλιά στο Matrix απογείωσε το μύθο του. Το έκανε με τον τρόπο του, έφυγε όπως εκείνος ένιωσε, θυσιάζοντας το τρόπαιο. Ένας σπάνιος ποδοσφαιριστής με πάθη κοινού ανθρώπου. Σήμερα αν πας στη Μασσαλία ο πιο σίγουρος τρόπος να καταλήξεις μέσα στο λιμάνι είναι να πεις κάτι εναντίον του Zizu.

Με το βομβαρδισμό πληροφοριών, ειδήσεων, απανωτών αγώνων, χάνουμε το κεντρικό στοιχείο του αθλητισμού. Όχι δεν είναι η διασκέδαση μόνο. Αυτή είναι η καπιταλιστική ερμηνεία της έννοιας της ψυχαγωγίας που βασίζεται αποκλειστικά στην επιφανειακή χαρά και στην ταχύτατη αντικατάστασή της με άλλο ‘προϊόν’. Η ψυχαγωγία αποτελεί πολύπλοκη νοητική πράξη, στην οποία η φαντασία σκηνοθετεί. Η πραγματικότητα είναι τρομακτικά και ανυπόφορα πεζή για να ικανοποιήσει το όλον της ψυχαγωγίας και σε αυτό το σημείο είναι απαραίτητος ο μύθος. Μη σας ξεγελούν τα τρόπαια και οι ‘στόχοι’ στα επαγγελματικά αθλήματα. Τι άλλωστε σημαντικό θα είχε να μας πει ο Οδυσσέας, αν δεν είχε το νόστο για την Ιθάκη και για την Πηνελόπη;