Συνεδρία 7: Στερεότυπα

Αφορμή παίρνω από ένα κείμενο ενός Έλληνα που ζει στη Βραζιλία. Αποκλείεται να μην το έχετε διαβάσει. Το βρήκα πολύ κατατοπιστικό όχι μόνο για το τι συμβαίνει στη Βραζιλία, αλλά γενικότερα για το πώς λειτουργούν τα στερεότυπα. Αλλά αυτό είναι μόνο η αφορμή.

Έχω επισκεφτεί τη Λατινική Αμερική. Ήμουν κατά βάση στην Αργεντινή αλλά πέρασα τα σύνορα δύο φορές, μια για να πάω απέναντι στην Ουρουγουάη και μια στους καταρράχτες του Iguasu, όπου πέρασα στη Βραζιλιάνικη πλευρά. Είναι ένας άλλος κόσμος, ειδικά εκτός των μεγάλων πόλεων. Το Buenos Aires είναι μια Αμερικανική monster city με πολύ ευχάριστους ανθρώπους. Στο κέντρο και στα πλούσια προάστια. Στο υπόλοιπο της πόλης δεν πήγαινες μετά τη δύση του ηλίου, πόσο μάλλον τρία μόλις χρόνια μετά το κραχ. Φυσικά ο κόσμος δε χόρευε παντού tángo, το οποίο ήταν τουριστική ατραξιόν, αλλά ζούσε για την μπάλα. Ο ανδρικός τουλάχιστον, διότι οι γυναίκες δεν ήταν ιδιαίτερα θερμές σε αυτό. Τα δέντρα στα πάρκα ήταν φυτεμένα στα 6,75 για να μην ψάχνουν τα παιδιά τέρματα. Το ποδόσφαιρο ως γραφειοκρατική πρακτική. Τα στερεότυπα βέβαια έχουν ισχυρές αντιστάσεις. Οπότε αν δεις δυο χορευτές στο δρόμο λες: ‘Να ρε που δε χορεύουν tángo!’ Έτσι πρέπει να τα χτυπήσεις με ένα ρόπαλο.

Και αρκετά δυνατά για να σπάσει το περίβλημα θα συμπλήρωνα.  Αλλά αυτό δουλεύει και ανάποδα. Ειδικά όταν η απόσταση διαστρεβλώνει την πραγματικότητα και ενισχύει τα στερεότυπα. Πηγαίνω σε κάποια φάση σε ένα βιβλιοπωλείο στο κέντρο του Buenos Aires και πάω να πληρώσω. Κρατάω ένα τρίτομο με τα άπαντα του Borjes και δύο βιβλία του Cortazar. Με ρωτάει ο βιβλιοπώλης από πού έρχομαι και όταν του λέω Ελλάδα μου απαντάει: Oh, la cultúra, la filosofía! Με είδε με τα βιβλία φαίνεται και του επιβεβαίωσα το στερεότυπο. Είπα να μην του το χαλάσω και να του πω ‘Ακριβώς όπως τα λες μεγάλε είναι. Έλα μια βόλτα να το δεις και μόνος σου’. Του ζήτησα να μου δώσει και τα άπαντα της Mafalda που μόλις είχαν κυκλοφορήσει, μου χάρισε το Canto General του Neruda και ήμασταν και οι δυο ευτυχισμένοι. Λίγο σαν κωμωδία του Σιρανό.

     

Γυρνώντας από εκεί βρέθηκα στην ίδια Ελλάδα της νιρβάνας που είχα αφήσει. Εδώ που τα στερεότυπα έχουν χτίσει μια βασιλεία με ένα κονκλάβιο ισχυρότερο από το Buckingham. Φτάνω στο σπίτι στην Αθήνα και αφού ξεπακετάρω παίρνω ένα ταξί να πάω να βρω την παρέα μου κάπου στο Περιστέρι. Φοράω μαύρο τζιν, μαύρο μπλουζάκι και έχω μούσι βδομάδας. Ο ταξιτζής με κοιτάει και με ρωτάει: ‘Κρητικός είσαι;’. Του απαντάω ‘Ναι, γιατί υπάρχει κάποιο πρόβλημα;’. ‘Όοο, όχι βέβαια, που πάμε;’. ‘Περιστέρι, στον πεζόδρομο’. Κρατάω εντωμεταξύ μερικές τσάντες με πράγματα που είχα φέρει να μοιράσω στα παιδιά. Αρχίζω μέσα στο ταξί να τα χωρίζω για να δώσω στον καθένα τη δική του. Ο ταξιτζής κοιτάζει αγχωμένος τον καθρέπτη και το χρωματάκι του είναι ασορτί με το όχημα που οδηγεί. Αυτή τη φορά και έχοντας πολλή καλή διάθεση λέω να το διασκεδάσω λίγο. Του λέω ‘Μην ανησυχείς, το τριανταοχτάρι το έχω πάντα σπίτι. Δε μ’ αρέσει να κυκλοφορώ κι οπλοφορώ’.

Καθώς μπαίνω στο μαγαζί που ήταν μαζεμένοι οι υποδέλοιποι στριφογυρίζει στο μυαλό μου το πόσο κολλημένοι είναι κάποιοι άνθρωποι με προκάτ ιδέες και εντυπώσεις. Αφού προηγούνται οι απαραίτητες χαιρετούρες και προχωράω σε διανομή των εξωτικών αγαθών, αρχίζει μια κουβέντα ότι αυτά που τους έδωσα ήταν ταιριαστά. Ξέρω τους φίλους μου σκέφτομαι. Το λέω και φωναχτά και μια κοπελιά λέει ότι αν ήμουν γυναίκα θα έκανα άλλες επιλογές. Αφού διώχνω το συννεφάκι με τα ερωτηματικά που είχε ξεπηδήσει πάνω από το κεφάλι μου ρωτάω πώς το εννοεί, δεδομένου ότι θεωρούσα, και παραδέχτηκαν, ότι τα πεσκέσια ήταν προσαρμοσμένα στο καθένα ξεχωριστά. ‘ΕΕΕ, άντρες και γυναίκες σκεφτόμαστε τα δώρα αλλιώς’. ‘Ναι βρε παιδί μου, αλλά εξήγησέ το. Να το δεχτώ αν ήταν απρόσωπο δώρα σε κάποιο γάμο, ας πούμε, αλλά σε φίλους τι διαφορετικό μπορεί να γίνει;’. ‘ΕΕ είναι γνωστό ότι οι γυναίκες είμαστε πιο γάτες’.

Μάλιστα θα πω εγώ σε όλα αυτά. Στερεότυπα που μας στοιχειώνουν την κρίση. Οι Αργεντίνοι χορεύουν όλοι tángo και βγάζουν δεκάρια. Στη Βραζιλία έχουν οι γκόμενες καμπυλωτούς κώλους, πίνουν καφέ και έχουν φαντεζί επιθετικούς. Στην Ισπανία αν δεν πηγαίνουν στις ταυρομαχίες αλλάζουν 758 πάσες για να βάλουν γκολ. Στην Ιταλία είναι κάτι φινετσάτοι μακαρονάδες που παίζουν catenaccio. Οι Έλληνες χορεύουν συρτάκι, είναι ανοργάνωτοι και παίζουν μόνο άμυνα. Οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι χαραμοφάηδες τεμπέληδες, οι ξένοι πίνουν το αίμα μας, οι Αμερικανοί είναι φονιάδες των λαών, οι Τούρκοι Ούννοι και οι Ρώσοι αρκούδες. Οι γυναίκες ήρθαν από την Αφροδίτη και οι άντρες από τον Άρη. Και εγώ εγκλωβίζομαι στη διελκυστίνδα της άκριτης ανοησίας με το κλισαρισμένο στερεότυπο. Θα ήθελα πολύ να κόψω το σχοινί με τέτοιο τρόπο που να πέσουν και οι δύο στο λάκκο, αλλά αυτά είναι υψηλές προσδοκίες.

Υψηλές προσδοκίες διότι τα στερεότυπα έχουν εντυπωθεί και αναπαραχθεί από το κοινωνικό γίγνεσθαι συνολικά. Από την πιο μικρή ηλικία για το τι πρέπει να κάνει, να παίζει, να φοράει το αγόρι και τι το κορίτσι, στο σχολείο για το πώς συμπεριφέρονται οι καλοί και πώς οι μέτριοι ή οι κακοί μαθητές, μέχρι… παντού. Οι εικόνες και οι ιδέες που αναπαράγονται στο σπίτι, στο σχολείο, στα ΜΜΕ δε δημιουργούν αλλά εμπεδώνουν ή καλλιεργούν στερεότυπα. Και δεν μπορώ να θεωρήσω τα μέσα αναπαραγωγής γενεσιουργούς αιτίες επειδή τα στερεότυπα εδράζονται στο παρελθόν. Είναι παγιωμένες αντιλήψεις μετά από επαναληπτική παρατήρηση ή εφαρμογή κανόνων (πιο πολύ στη θρησκεία πάει αυτό). Οι φορείς κοινωνικοποίησης εντείνουν απλώς την παρουσία τους, αυξάνουν την ισχύ τους και οξύνουν τη διαβρωτική τους επίδραση στις ανθρώπινες σχέσεις. Όμως κάποια στιγμή θα φτάσει ο καθένας σε ένα σταυροδρόμι.

Εκεί, διακρίνεται ο φυγόπονος από αυτόν που έχει ‘θέληση για μάθηση και μεράκι γνώσεων’, που έλεγε και μια ψυχή. Όταν φτάνεις να το αντιμετωπίσεις πόσο ανοικτό μπορείς να έχεις το μυαλό σου; Πόσο καλά ασφαλισμένες είναι οι κλειδωνιές των στερεοτύπων; Πιστεύω στον άνθρωπο και στις ικανότητές του. Τα βήματα που έκανε η ανθρωπότητα μπροστά έγιναν από μερικούς βλαμμένους που τόλμησαν να τα βάλουν με αυθεντίες. Να τις αμφισβητήσουν και να αλλάξουν οπτική. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν κάτι περίεργοι με επικεφαλή ένα Βορειο-Ιρλανδό στο CERN που κάνουν πειράματα αμφισβητώντας τον Einstein. Που με τη σειρά του απέδειξε το Νεύτωνα λάθος και πάει λέγοντας. Η κατάρριψη της προκάτ ιδέας δε γίνεται με στυγνή άρνηση, αλλά με αναζήτηση λογικών και πειστικών απαντήσεων. Θα το χαρακτήριζα επιστήμη και υποχρέωση του κάθε πολίτη σε μια δημοκρατική κοινωνία, αλλά αυτά είναι τα δικά μου στερεότυπα.