Συνεδρία 4: Πες μου ένα ψέμα

Υπάρχουν άνθρωποι που μάχονται για την αλήθεια. Στην πραγματικότητα όλοι λένε (λέμε) ότι την αποζητούμε. Ότι προτιμάμε την αλήθεια από το οποιοδήποτε ψέμα. Αυτό στη θεωρία βέβαια, διότι στην πράξη έχει αποδειχτεί ότι υπάρχει ένα είδος ψέματος το οποίο σε κάθε άνθρωπο αν κάποιος του το πειράξει, αναστατώνει τον εσωτερικό του κόσμο.

Αυτά λέγονται μύθοι. Και ο μύθος είναι πονηρό πράγμα διότι αν θέλει να ανταποκριθεί στο όνομά του έχει κάποια ψήγματα αλήθειας. Η βασική του πηγή ισχύος είναι η καλλιέργειά του, το ρίζωμα στον εσωτερικό κόσμο των δεκτών και η δημιουργία της πεποίθησης ότι είναι η Αλήθεια. Μύθοι υπάρχουν παντού γύρω μας. Από την οικογένειά μας για την εικόνα που καλλιεργούν οι γονείς, τα μεγαλύτερα αδέρφια, οι θείοι και οι θείες για το παρελθόν τους. Από το σχολείο με το πώς σκιαγραφούν τα άλλα παιδιά τους γονείς τους και οι δάσκαλοι και οι καθηγητές για τους εαυτούς τους. Μέχρι το κράτος και τα ΜΜΕ με την εντύπωση που δίνουν για την κοινωνία.

Το χειρότερο είδος μύθων είναι οι εθνικοί. Είναι συνήθως οι πιο στρεβλοί, εκείνοι που παραμορφώνουν την αλήθεια περισσότερο και το βασικότερο, διαβάλουν τους δέκτες από μικρή ηλικία και επαναληπτικά ώστε να τους γίνει πεποίθηση. Το εντυπωσιακό είναι ότι έχουν μια φοβερή ικανότητα να αυτοπροστατεύονται, καθώς σε διαφορετικά κράτη παρουσιάζουν το ίδιο γεγονός με τελείως διαφορετικό τρόπο χωρίς ποτέ ο ένας να μαθαίνει τι παρουσιάζει ο άλλος. Προσιδιάζει των ηλιθίων, που είναι, ως γνωστόν, ανίκητοι και φοβερά επιδέξιοι.

Τώρα πώς μου ήρθαν όλα αυτά? Από μια δήλωση που άκουσα για το Ζάλογγο. Είπε κάποια κάτι και πέσανε να τη φάνε, όχι με επιχειρήματα, αλλά προβάλλοντας την αναντίρρητη αλήθεια της ιστορίας όπως την παρουσιάζει το βιβλίο του σχολείου. Αυτή που το είπε βέβαια έχει πει και χειρότερα γράψει κάτι απαράδεκτο στο παρελθόν. Έχει παρουσιάσει ένα μύθο του ‘εχθρού’ ως ιστορική αλήθεια. Εδώ δε θα σας πω την απάντηση για το τι συνέβη στο Ζάλογγο. Θα σας παραθέσω βάση των αρχών του blog μια διδακτική ιστορία για το πώς να το κάνετε από μόνοι σας.

Έχω σπουδάσει έναν κλάδο που μου επέτρεψε να ασχοληθώ με μια μεγάλη μου αγάπη που είναι η στρατηγική ιστορία. Επειδή με ενδιέφερε πολύ η μετάβαση από τον αρχαίο ελληνικό στο ρωμαϊκό τρόπο διεξαγωγής της μάχης, κάθισα και διάβασα αρκετά πράγματα. Αυτή τη φορά όμως επιστημονικά κείμενα, Ελλήνων και ξένων ιστορικών, με πηγές, αναφορές, αποδείξεις και επιχειρήματα. Επιστήμη, δηλαδή αντί μυθοπλασίας. Και εκεί έπαθα το πρώτο σοκ.

Διαβάζοντας λοιπόν για τους Περσικούς πολέμους, φτάνω στη μάχη των Θερμοπυλών. Οι ιστορικοί, Έλληνες και ξένοι, έχουν συμφωνήσει στα εξής: Ο στρατηγός και γενικός διοικητής ήταν ο βασιλιάς της Σπάρτης Λεωνίδας. Αυτός ηγείτο ενός σώματος αυτοκτονίας 300 Σπαρτιατών. Στις Θερμοπύλες τα Ελληνικά στρατεύματα αριθμούσαν 4.000 άνδρες, 300 Σπαρτιάτες, 700 Πλαταιείς και 3.000 από τις πόλεις κράτη πέριξ των Θερμοπυλών. Μια μεγάλη μου απορία τόσο χρόνια ήταν που στο κέρατο ήταν οι Αθηναίοι που ήταν αυτοί που καίγονταν αφού οι Πέρσες εκεί πήγαιναν. Έχει αποκαλυφθεί ότι οι Αθηναίοι είχαν στείλει το ναυτικό τους να αποκλείσει τα στενά του Αρτεμισίου, ώστε οι Πέρσες να μην μπορούν να αποβιβάσουν το (εξαιρετικό) πεζικό τους στα νώτα των χερσαίων ελληνικών δυνάμεων.

Δύο αρχικά συμπεράσματα: Δεν ήταν μόνο 300,  αλλά μια συνδυαστική, αμφίβια επιχείρηση, με σωστό σχεδιασμό και εκτέλεση. Ορθολογισμός λέγεται αυτό και ναι διάολε είναι μια αξία του δυτικού πολιτισμού. Αντί του χτισίματος υπέρμετρων ηρώων, που είναι ανατολίτικη πρακτική. Δεύτερον απαντήθηκε ένα ερώτημα που είχα. Το βιβλίο του σχολείου έλεγε ότι ο Θεμιστοκλής στην Αθήνα ερμήνευσε το χρησμό για το ‘ξύλινα τείχη’ με το να φτιάξει πλοία για να μεταφέρει τον πληθυσμό της πόλης στη Σαλαμίνα. Τώρα γιατί η ισχυρότερη ναυτική δύναμη της εποχής χρειαζόταν να ναυπηγήσει πλοία για να μεταφέρει τους πολίτες της δε μας έλεγε. Ήταν αναγκαίο λοιπόν διότι τα πλοία ήταν στο Αρτεμίσιο.

Και πάμε τώρα στο σημείο G. Οι ανιχνευτές του Περσικού στρατού ήταν εκπαιδευμένοι στα βουνά του Αφγανιστάν. Τα βουνά στα οποία ο Κόκκινος Στρατός για 10 χρόνια δεν μπόρεσε να νικήσει τους Ταλιμπάν. Τα ίδια βουνά που οι Αμερικανοί δώδεκα χρόνια τώρα συνεχίζουν ένα πόλεμο έχοντας τη βοήθεια δορυφόρων, GPS, θερμικών ανιχνευτών και χιλίων δυο άλλων τεχνολογικών βοηθημάτων. Αυτοί οι άνθρωποι λοιπόν δεν μπορούσαν να βρουν ένα μονοπάτι να κάνουν υπερφαλάγγιση των Ελληνικών στρατευμάτων σε μια βδομάδα στον Παρνασσό. Το πιο φιλικό βουνό της Ελλάδος, όπως μαρτυρούν τα χιονοδρομικά κέντρα και τα resorts που φιλοξενεί! Έπρεπε να δημιουργηθεί όμως ο μύθος του Εφιάλτη. Ο οποίος όπως και η Κερκόπορτα και διάφορα άλλα τέτοια διδάσκει στα παιδιά ότι το περιούσιο έθνος μας δεν μπορεί να ηττηθεί ‘στα ίσα’.

Με αυτόν τον τρόπο ένα γεγονός που μπορούσε να γίνει ύμνος στον ορθολογισμό, την πρακτικότητα, τον υπολογισμό και τον ηρωισμό, κράτησε μόνο το τελευταίο. Κόπηκαν κάποια πράγματα που δε γιγάντωναν τους ήρωες και προστέθηκε και ένα άλλο που τους παρουσιάζει στο διηνεκές ως προδομένους άτρωτους. Αυτό δε θα γινόταν γενική πεποίθηση βέβαια αν δεν υπήρχε ένα κεντρικά ελεγχόμενο εκπαιδευτικό σύστημα. Αυτό το τελευταίο στοιχείο είναι που αναγάγει μιαν ιστορία, ή καλύτερα μια εκδοχή μιας ιστορίας, σε γενική αλήθεια. Αφού είναι η εκδοχή που έχει πάρει τη ‘βούλα’ των σοφών του κράτους, των ειδικών, και με κατήχηση δια της επαναλήψεως να αναχθεί σε γενική αλήθεια. Συνεπικουρούμενο από το σύστημα εκμάθησης που τιτλοφορείται ‘Παπαγαλία’, μετατρέπεται σε θέσφατο. Έτσι το σύστημα πετυχαίνει μιαν εξαιρετική άμυνα. Όποιος προσπαθήσει να το αμφισβητήσει θα έρθει αντιμέτωπος με τη μήνιν όλων των άλλων. ‘Μα αφού έτσι το μάθαμε στο σχολείο. Λέει ψέματα το βιβλίο του σχολείου;’

Αν τώρα κάποιος βγει το αμφισβητήσει μπαίνει σε λειτουργία ο δεύτερος μηχανισμός. Τα ΜΜΕ είναι ένα σύστημα διακριτό από το κράτος, με δικούς τους όρους και κανόνες. Εντούτοις, τα δύο συστήματα όταν μοιράζονται κοινά συμφέροντα δεν έχουν κανένα ενδοιασμό να ακολουθήσουν τις ίδιες πρακτικές. Και επειδή τα ΜΜΕ ελέγχονται από μια ολιγαρχία, ο έλεγχός τους είναι κρίσιμος για την επαναληπτική επιβεβαίωση της κοινής πεποίθησης. Το αν είναι η πεποίθηση αληθής δεν έχει καμία σημασία. Το βασικό είναι να μην πειραχτούν τα ιερά και τα όσια του έθνους.

Κεντρικό σύστημα εκπαίδευσης και έλεγχος των μέσων επικοινωνίας είναι οι δύο βασικοί άξονες μιας πετυχημένης προπαγάνδας. Πολλοί ανθρωπολόγοι και κοινωνιολόγοι έχουν αποδείξει ότι υπήρξαν οι βασικοί μηχανισμοί της διασποράς του εθνικισμού και της εμπέδωσης των εθνών-κρατών, καθώς εμφύσησαν τις διακρίσεις που ορίζουν το ‘εμείς’ από το ‘αυτοί’. Μεγαλώνεις και μαθαίνεις να γίνεις καλός Έλληνας και όχι καλός επιστήμονας.

Αν έχει μείνει κανείς να το διαβάσει μέχρι εδώ, ας μου πειένα ψέμα ν’ αποκοιμηθώ.

ΥΓ. Κρίνω ότι το προηγούμενο post δε σας άρεσε και γι’ αυτό δε συμμετείχατε. Ελπίζω μεγαλύτερη ανταπόκριση σε αυτό. Αλλιώς θα πιστέψω ότι μόνος μου τα γράφω, μόνος μου τα διαβάζω.