Κυριακή 15 Δεκεμβρίου 2013

Συνεδρία 32: 4-3-3


Ένας από τους στίχους που είχαν στοιχειώσει την παιδική μου ηλικία ήταν στη ‘Βικτώρια’ του Βασίλη Παπακωνσταντίνου, εκείνος που έλεγε: ‘Ο αστυφύλακας ταυτότητα ζητάει, μα εγώ την ψάχνω απ’ τα 19’. Μέχρι τα 10 μου περίπου ζούσα με την ενδόμυχη απορία ‘Αφού βγάζουμε ταυτότητα από τα 14-15 μας, τι εννοεί;’. Απορία που δεν απηύθυνα ποτέ σε κανέναν προς επίλυση, πράγμα εξαιρετικά σπάνιο, διότι κάτι με έσπρωχνε να επιθυμώ να την απαντήσω μόνος μου. Λίγα χρόνια αργότερα, μπαίνοντας στην εφηβεία, άρχισα να αντιλαμβάνομαι την πολυσημία της λέξεως ‘ταυτότητα’. Η πλατωνικής φύσεως ιδέα του πλαστικοποιημένου μπλε κρατικού αποδεικτικού μετασχηματίστηκε στο πιο αριστοτελικό σύλληψη-ιδέα-πράξη. Η έννοια μπορεί ταυτόχρονα να απαντάται και στα τρία.

Στην πορεία των ετών, διάβασα διάφορα, σπούδασα δύο παρεμφερή αλλά σχετικά διακριτά αντικείμενα και κατέληξα να ασχολούμαι εντατικότατα με ζητήματα εθνικισμού, εθνοτήτων και εθνικής ταυτότητας. Ένα από τα κίνητρά μου για να ασχοληθώ με το αντικείμενο, ήταν η οπαδική μου ταύτιση με την Barcelona, που με οδήγησε στο να μελετήσω τους Καταλανούς, την ιστορία και τον πολιτισμό τους. Μιαν ενασχόληση που βγήκε στην επιφάνεια την Πέμπτη με την ανακοίνωση από το τοπικό κοινοβούλιο της Βαρκελώνης (Generalitat) ότι στις 9 Νοεμβρίου 2014 θα διεξαχθεί δημοψήφισμα που θα απευθύνει δύο ερωτήματα στους Καταλανούς: ‘Επιθυμείτε η Καταλωνία να είναι ένα κράτος;’ και ‘Επιθυμείτε η Καταλωνία να είναι ένα ανεξάρτητο κράτος;’.

Αν και μοιάζουν ταυτόσημα, τα δύο ερωτήματα είναι εντελώς διακριτά. Το πρώτο αναφέρεται στη λειτουργία της Καταλωνίας εντός του Ισπανικού κράτους. Δηλαδή, η Καταλωνία από μια αυτόνομη κοινότητα με διευρυμένες αρμοδιότητες που ελέγχονται όμως από τη Μαδρίτη, να μετατραπεί σε ομόσπονδο κρατίδιο. Το δεύτερο ερώτημα είναι προφανές που αποσκοπεί: πλήρης ανεξαρτησία της Καταλωνίας. Αν και δύο post παρακάτω ανέφερα την περίπτωση της Σκωτίας, οι δύο περιπτώσεις έχουν αρκετές και σημαντικές διαφορές, τόσο σε ποιοτικό όσο και σε ποσοτικό επίπεδο.

Αντίθετα με τους Σκωτσέζους που για πέντε αιώνες τρέφουν ένα ασίγαστο μένος εναντίων των Άγγλων, οι Καταλανοί από τα μέσα του 15ου αιώνα που ενώθηκαν με το Ισπανικό στέμμα, μέχρι τον εμφύλιο δεν είχαν θέματα συνύπαρξης με το Ισπανικό κράτος. Ήταν η καταπίεση αξιών που θεωρούσαν πολύ σημαντικές για την ταυτότητά τους, όπως η γλώσσα και η κουλτούρα τους, από το Φραγκικό καθεστώς που τους εξέθρεψε τη λαχτάρα για ανεξαρτησία. Έχω αναφέρει και στο παρελθόν ότι ο Καταλανικός εθνικισμός είναι πολιτιστικός. Η έννοια του πολιτιστικού εθνικισμού πρωτοεμφανίστηκε στη διεθνή βιβλιογραφία στο βιβλίο του Eric HobsbawmNations and Nationalism since 1790’, και απέκτησε ορολογική αυτοτέλεια μέσα από το έργο του John Hutchinson. Επίσης, μια Καταλανή ανθρωπολόγος, η Montserrat Guibernau, έχει αναλύσει εκπληκτικά τις έννοιες ‘εθνική συνείδηση’ και ‘εθνική ταυτότητα’ για όλη την Ισπανία.

Αντίθετα με τους Βάσκους και τους Γαλιθιάνους όπου η έμφαση δίνεται στο αίμα, οι Καταλανοί έχουν ως προπύργιο της διαφορετικότητάς τους τη γλώσσα τους και την παράδοσή τους. Το 1978, οπόταν και τέθηκε σε ισχύ το δημοκρατικό σύνταγμα της Ισπανίας, το 84,6% των Καταλανών είχε καταφέρει να διατηρήσει τη γνώση της γλώσσας του, ενώ τα ποσοστά στη Βασκωνία ήταν 8% και στη Γαλικία 6,4%. Ο Franco είχε απαγορεύσει οποιαδήποτε πλην των Ισπανικών γλώσσα όχι μόνο στις συναλλαγές των πολιτών με το κράτος, αλλά και στις μεταξύ τους κοινωνικές συναναστροφές. Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 είχε επιτρέψει στις εφημερίδες και μόνο να δημοσιεύουν μικρές αγγελίες, στην κατηγορία των κοινωνικών (γάμοι, βαφτίσια, κηδείες, κτλ) στις τοπικές διαλέκτους (όχι ακόμα γλώσσες). Το Σύνταγμα (Estatuto) τις καθιέρωσε ‘συνεπίσημες’ γλώσσες με γεωγραφικό προσδιορισμό. Οι Καταλανοί κυρίως πάτησαν σε αυτό και ανέπτυξαν ένα σύστημα εκπαίδευσης στο οποίο διδάσκονται όλα τα μαθήματα στα Καταλανικά, γίνονται δύο ώρες τη βδομάδα (έναντι τεσσάρων) Ισπανικά και η πρακτική λέει ότι το μάθημα διδάσκεται στα Καταλανικά, αλλά απορίες και κουβέντα διεξάγεται στα Ισπανικά, ώστε να επιτευχθεί διγλωσσία.

Ο λόγος που αναφέρω τα παραπάνω είναι για να φτάσω στο σημείο τριβής. Κατά τη διακυβέρνηση Zapatero δεν υπήρχε καμία κίνηση για ανεξαρτητοποίηση της Καταλωνίας. Η αναθεώρηση του Estatuto που έγινε το 2006 έδινε περισσότερες αρμοδιότητες στις αυτόνομες κοινότητες και ήταν όλοι ευχαριστημένοι. Όμως, με την οικονομική κρίση και με την αλλαγή κυβέρνησης, υπήρξε μια κεντροποίηση των εξουσιών προς τη Μαδρίτη. Αυτό αφύπνισε τις λανθάνουσες φωνές ανεξαρτησίας που οδήγησαν στην ανακοίνωση δημοψηφίσματος όταν το Υπουργείο Εκπαίδευσης έδωσε εντολή να αλλάξει το πρόγραμμα σπουδών και να αντικατασταθεί η διδασκαλία των Καταλανικών από τα Αγγλικά στα σχολεία. Ο νόμος τέθηκε προς ψήφιση πρώτα στις Βελεαρίδες, που δεν ανήκουν διοικητικά στην Καταλωνία, παρόλο που είναι Καταλανόφωνη περιοχή, όπου ο διοικητής ανήκει στο κυβερνών κόμμα. Με την υπερψήφιση του νόμου, Καταλωνία και Βαλένθια είπαν ότι θα παραιτηθεί σύσσωμο το εκπαιδευτικό συμβούλιο και ο νόμος πάγωσε. Το αποτέλεσμα, ήταν η ανακοίνωση διεξαγωγής δημοψηφίσματος.

Επειδή το θέμα είναι πολύπλοκο και δε θέλω να κουράσω άλλο, δεσμεύομαι να απαντήσω σε ότι με ρωτήσετε στα πιο τεχνικά θέματα. Μόνο δύο παρατηρήσεις: α) Δεν είναι ακόμα απολύτως σίγουρο ότι θα γίνει και β) Δεν έχει ακόμα διευκρινιστεί σε ποιο βαθμό η ανακοίνωση ήταν μέσο πίεσης για τις διαπραγματεύσεις με τη Μαδρίτη και σε ποιο βαθμό ήταν η υλοποίηση ενός οράματος των Καταλανών εθνικιστών που έτρεχε εδώ και περίπου είκοσι χρόνια. Το σημείο κλειδί της υπόθεσης εδράζεται στο ότι οι Καταλανοί βλέπουν να πηγαίνουν να τους στερήσουν ξανά ένα στοιχείο της ταυτότητάς τους που ανέκτησαν με πολύ κόπο και με πολλές θυσίες.


Το πόσο ευαίσθητη είναι η ψυχολογία των Καταλανών σε θέματα ταυτότητας είχε φανεί από μια κουβέντα γύρω από το πιο αναγνωρισμένο διεθνώς brand προώθησης της Καταλανικής διακριτότητας, τη Barcelona. Όταν ο καινούργιος προπονητής έκανε το ποδοσφαιρικά αυτονόητο, να προσπαθήσει δηλαδή να βρει ένα διαφορετικό τρόπο παιχνιδιού, άρχισε μια οργισμένη και υστερική κουβέντα τόσο στον Καταλανικό τύπο, όσο και σε όλο τον κόσμο για το γεγονός ότι η Barça χάνει την ταυτότητά της που είναι το tiki-taka. Η αντίδραση μεταφράζεται στο: Προτιμάμε να χάνουμε παίζοντας με τον τρόπο μας, από το να κερδίζουμε με έναν άλλο που δε φέρει τη σφραγίδα του συλλόγου. Άλλωστε, η συγκεκριμένη ποδοσφαιρική νοοτροπία έχει ποτίσει τόσο βαθιά την Καταλανική κοινωνία, που έχουν κάνει μέχρι και τραγούδι το 4-3-3.

6 σχόλια:

  1. Παραθέτω το σχόλιο πάνω στο κείμενο που μου έκανε αλλού ένας αναγνώστης, ώστε να μη φαίνεται η απάντηση που θα ακολουθήσει εντελώς παράταιρη. Και για να καταλάβουν και οι υπόλοιποι γιατί συζητάμε.

    Mpatman:

    Κάποιες παρατηρήσεις και σχόλια. Το σημείο κλειδί είναι το 2010 όπου το συνταγματικό δικαστήριο κρίνει 14 άρθρα του Εστατούτο του 2006 αντισυνταγματικά μεταξύ των οποίων ένα άρθρο που έδινε μεγαλύτερο "βάρος" στα Καταλανικά έναντι των Καστεγιάνο. Αποτέλεσμα είναι η μάλλον μεγαλύτερη πορεία στην μετά Φράνκο εποχή που έγινε τον Ιούλιο του 2010. Εκεί ήταν η 1η ρήξη με Μαδρίτη. Από εκεί και πέρα δεν αντιλαμβάνομαι τι εννοείς ως "κεντροποίηση των εξουσιών προς Μαδρίτη" μιας και δεν έχει γίνει καμία συνταγματική αλλαγή. Μια άλλη μεγάλη αλλαγή είναι ότι για 1η φορά έστω δημοσκοπικά δεν είναι 1ο κόμμα το CiU. Ενώ στην μικρή ανάλυση ξεχνάς 1 πολύ σημαντικό πράγμα. Οι τωρινοί 30ρηδες είναι η 1η γενιά Καταλανών που μεγάλωσε με τις Καταλανικές "αξίες" (Καταλανικά στα σχολεία, ιστορία κλπ) και είναι μάλλον η γενιά που νοιώθει περισσότερο "εχθρικά" απέναντι στη Μαδρίτη. Ρόλο παίζει επίσης οτι ο Μας αύξησε τους τόνους προεκλογικά σε αυτό το θέμα κάτι που έκανε πάντα το CiU ώστε να το χρησιμοποιήσει διαπραγματευτικά στις συζητήσεις με Μαδρίτη, όπως έκανε σχεδόν πάντα το CiU (Pujol κλπ) το οποίο παιχνίδι δεν του βγήκε με αποτέλεσμα να στηρίζεται στην ΕΡC για την ψήφιση κυρίως του προϋπολογισμού. Η ERC που παραδοσιακά ήταν ο μεγαλύτερος εκφραστής της ανεξαρτησίας. Μια ERC που βλέπει δημοσκοπικά να εκτοξεύεται και προφανώς θα παίξει το παιχνίδι της ανεξαρτησίας. Στο αν θα γίνει τελικά το δημοψήφισμα κατ' εμέ θα φανεί μετά τις Ευρωεκλογές. Οι δηλώσεις PP & PSOE εναντίον του δημοψηφίσματος είναι καθαρά προεκλογικές τώρα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Συζητώντας το 2008 με κάτι Καταλανούς φίλους δικηγόρους μου έλεγαν ότι τα προνόμια που δόθηκαν το 2006 ήταν αντισυνταγματικά, πράγμα που αποδείχθηκε το 2010. Αν θυμάσαι καλά τότε η ‘απάντηση’ των Καταλανών ήταν να απαγορεύσουν τις ταυρομαχίες στην Καταλωνία. Η αιτιολόγηση ήταν οι γνωστές μπούρδες περί ‘Βαρβαρότητας’ και ‘Αναχρονισμού’, αλλά όλοι οι αναλυτές συμφωνούσαν τότε ότι ήταν μια ευθεία επίθεση σε ένα από τα σύμβολα του ‘Ισπανισμού’ (πόσο άσχημα ακούγεται αυτό). Όμως, παρόλο που το Συνταγματικό Δικαστήριο είχε δίκιο, αυτό έδωσε πάτημα στους θιασώτες της ανεξαρτησίας.

    Έχεις δίκιο ως προς το ότι δεν έχει υπάρξει καμία συνταγματική αλλαγή που να μεταφέρει εξουσίες στη Μαδρίτη, όμως de facto έχει συμβεί κάποια μετατόπιση, κυρίως οικονομικών εξουσιών, λόγω τους δικού τους μνημονίου. Πριν περίπου 2 χρόνια η Καταλωνία έφτασε στα όρια της χρεωκοπίας, διότι παρόλο που είναι η πιο πλούσια, μαζί με τη Βασκωνία, περιοχή της Ισπανίας, οι επιστροφές κονδυλίων που έπρεπε να λαμβάνει από το κεντρικό κράτος λόγω της συμμετοχής της στον ‘ομοσπονδιακό’ προϋπολογισμό, παρακρατούνταν από το μνημόνιο. Ειδικά στην περίπτωση της Bankia η Καταλωνία έχασε αρκετά χρήματα. Το βασικό ήταν ότι η νέα δημοσιονομική πολιτική του ΡΡ, πρακτικά αγνοεί τις αυτόνομες κοινότητες. Συγγνώμη που δεν το εξέφρασα σωστά, ήθελε περισσότερη ανάλυση το συγκεκριμένο.

    Όσο λοιπόν στον αθλητισμό τους βοήθησε το γεγονός ότι ‘ήρθε στα πράγματα’ η πρώτη μετάφραγκική γενιά, τόσο στην κοινωνική ζωή αυξήθηκε το χάσμα. Και αυτό έγινε διότι τα παιδιά από το 1979 και μετά διδάχθηκαν τη διακριτή γλώσσα και την παράδοσή τους από οργισμένους και καταπιεσμένους δασκάλους. Η νέα γενιά είναι είτε πιο αδιάφορη προς αυτές τις διαφορές, που τις θεωρούν απολίθωμα ενός κακού παρελθόντος, είτε νιώθουν πως πρέπει να διεκδικήσουν στην ολότητά του αυτό που στερήθηκαν οι γονείς τους. Οι πρώτοι είναι πολύ περισσότεροι και μια προσεκτική ματιά στην ηλικιακή σύσταση των εκλογικών αποτελεσμάτων την αποδεικνύει.

    Το κομματικό σκηνικό συνδέεται με το παραπάνω. Όταν πέρυσι η επίσημη Barcelona παρευρέθηκε στις εκδηλώσεις υπέρ της ανεξαρτησίας η Mundo Deportivo έκανε μια δημοσκόπηση για το αν συμφωνούν οι οπαδοί με αυτό. Το 84% απάντησε όχι. Όταν ο Mas προεκλογικά αύξησε τους τόνους με δηλώσεις όπως ‘Ένα βήμα πιο κοντά στο όνειρο’, το CiU έχασε 10 έδρες. Πολλά εξέχοντα μέλη τόσο του CiU, όσο και του ERC έχουν εκφραστεί και προωθούν την ανεξαρτησία, αλλά παραβλέπουν ότι η κυριαρχία τους στο τοπικό κοινοβούλιο σχετίζεται και με τη δυσπιστία των Καταλανών να έχουν και εκεί εκπροσώπους των PP & PSOE. Όσο περνούν οι μέρες νομίζω ότι οι εκπρόσωποι της ανεξαρτησίας παίζουν την τελευταία τους ζαριά. Οι πρώτες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι μόλις το 31% θα ψήφιζε υπέρ της ανεξαρτησίας. Διότι άλλο το τι δηλώνεις στο χαλαρό και άλλο όταν τα πράγματα γίνονται σοβαρά. Αντίθετα αρκετοί (41%) θα ήθελαν να αλλάξουν οι όροι με τους οποίους συμμετέχει στην Ισπανία η Καταλωνία, ενώ το 18% είπε να μείνουν τα πράγματα όπως έχουν. Όσο αλλάζει η σύσταση του εκλογικού σώματος, τόσο περισσότερο θα απομακρύνεται το ενδεχόμενο ανεξαρτησίας, καθώς θα μεγαλώσει μια γενιά που έμαθε να ζει αρμονικά με τους άλλους, ακόμα και αν τους δίδαξαν να τους μισούν. Στην εποχή της πληροφορίας, ο δάσκαλος δεν είναι ο αποκλειστικός φορέας γνώσης. Οι της ανεξαρτησίας βιάζονται διότι το παράθυρο ευκαιρίας αρχίσει να κλείνει. Αν δεν μπορέσουν να εκμεταλλευτούν τις επιπτώσεις της κρίσης, θα σβήσουν και πολιτικά οι ίδιοι.

    Αυτά προς το παρόν και εδώ είμαστε.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Μάλιστα. Η αίσθησή μου ήταν ότι όσο περνάει ο καιρός τόσο πιο κοντά στην ανεξαρτητοποίηση είναι οι Καταλανοί. Μου το ανατρέπεις. Βέβαια γενικά έχω μια αίσθηση ότι η Ευρώπη πήγαινε προς "περιφερειοποίηση", διότι το μέγεθος των κρατών δεν ευνοεί την αντιμετώπιση των τρεχόντων ζητημάτων. Είναι είτε πολύ μικρό για τα "μεγάλα" είτε πολύ μεγάλο για τα "μικρά". Οπότε ένας μετασχηματσιμός από 27 κράτη-μέλη σε καμμιά κατοστή περιφέρειες μπορεί να ήταν πιο ταιριστό. Μιλάω για διαδικασία πενηντακονταετίας και. Όμως τώρα με την κρίση μάλλον δεν φαίνεται τέτοια εξέλιξη, ακόαμ και αν υπήρχεποτέ ΄τετοια τάση. τι λες;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Λέω ότι εδώ και λίγα χρόνια μερικοί μελετητές, κυρίως ανθρωπολόγοι και κοινωνιολόγοι, αλλά και κάποιοι πολιτικοί επιστήμονες έχουν κάνει την εξής παρατήρηση: όσο περισσότερο παγκοσμιοποιούνται οι κοινωνικές δομές και όσο αυξάνεται η διασύνδεση και η διάδραση στον πλανήτη, η πίστη (ως loyalty) στην έννοια του έθνους κράτους μειώνεται. Αυτό δημιουργεί μια κρίση ταυτότητας (identity) που οδηγεί το άτομο στο να μειώνει γεωγραφικά το χώρο αναζήτησης της απάντησης στο ερώτημα 'Πού ανήκω;' Έτσι, ενώ ο εθνικισμός παραμένει μιαν αναχρονιστική και αρνητική έννοια, με βίαιες προεκτάσεις, ο τοπικισμός αποκτά μια ρομαντική γοητεία (Rodgers Brubaker, 2002).

    Η γιγάντωση της ΕΕ με τις συνεχείς διευρύνσεις την έχει φέρει σε πολλά αδιέξοδα. Πρωτίστως πολιτικά και δευτερευόντως οικονομικά, αν και αυτά προβάλονται, διότι τα βιώνουν πιο άμεσα οι πληθυσμοί. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν 3 δρόμοι εξέλιξης:
    1) Ομοσπονδιοποίηση της ΕΕ
    2) Συνομοπονδία, με νομικό σύστημα κοινό (Σύνταγμα) και κράτη-μέλη με κοινές υποχρεώσεις
    3) Υποβάθμιση σε απλή ζώνη ελευθέρου εμπορίου.

    Με το παρόν υβριδιακό σύστημα, λίγο έθνη-κράτη, λίγο ομοσπονδία, πολύ φιλελεύθερα οικονομικά το πράγμα γυρνάει όχι μόνο χώρες, αλλά ολόκληρες ζώνες 20 και 30 χρόνια πίσω.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. 1) Υπάρχει αιτιολόγηση της παρατήρησης ότι μειώνεται η πίστη στο έθνος;
    2) Για κάντο λίγο πιο λιανά. Ομοσπονδιοποίηση αλά ΗΠΑ ή Συυνμοσπονδία αλά Κ.Α.Κ.;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Συγγνώμη για το καθυστερημένο της απάντησης, αλλά χάλασε ο υπολογιστής μέσα στο γενικότερο εορταστικό κλίμα.

      Έχεις πιάσει κάτι λάθος, δε μειώνεται η πίστη στο έθνος, αλλά στο έθνος-κράτος. Ίσα-ίσα που η συνεχής άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων σε όλη την Ευρώπη δείχνει ότι το έθνος αναζητείται ως σωτηρία. Αλλά και πάλι ήταν μια αποτυχία του έθνους-κράτους να δημιουργήσει μηχανισμούς που να προφυλλάξουν αυτόν το θήλακα ταυτότητας (ο Foucault τα λέει αυτά, μη βρίζετε εμένα τζάμπα).

      2) Είναι δύο διαφορετικές λύσεις. Η πρώτη είναι ομοσπονδιοποίηση όπως οι ΗΠΑ, αλλά παραμένει η λιγότερο πιθανή, ειδικά με τις παρούσες εθνικές κυβερνήσεις. Ενδεχομένως να συζητηθούν λύσεις 'ασύμμετρης ομοσπονδιοποίησης', όπως πχ στην Ισπανία ή τον Καναδά που κάποιες περιοχές έχουν περισσότερες αρμοδιότητες και εξουσίες από άλλες (Καταλωνία, Γαλικία, Βασκωνία, Κεμπέκ), αλλά θα βγουν μαχαίρια για το ποιος και το γιατί θα πάρει τα περισσότερα.

      Συνομοσπονδία μοιάζει πιο πιθανό, περισσότερο σαν αυτό που ήθελαν οι Νότιοι στον Αμερικανικό Εμφύλιο, ή όπως είναι σήμερα τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Βέβαια με αυτούς που έχουν τις τύχες (βάλε όποιο κτητικό θες) στα χέρια τους, στην καλύτερη να πας σε μια λύση όπως η Βρετανική ή η Ρωσική Κοινοπολιτεία.

      Διαγραφή