Συνεδρία 89: Οι Άνθρωποι του Ψεύδους

Οι Άγγλοι έχουν μια θεωρία, από τις πολλές που φτιάχνουν στο Νησί, που μου αρέσει πολύ. Λέγεται «theory of the sausage». Η θεωρία του λουκάνικου λέει ότι υπάρχουν πράγματα που σου αρέσουν πολύ. Τόσο πολύ που ακόμα και αν μάθεις το πως φτιάχνονται και σε αηδιάσει η διαδικασία, δεν μπορείς να σταματήσεις να τα τρως/κάνεις/συνεχίσεις. Για πολλούς από εμάς αυτό είναι το ποδόσφαιρο. Παρόλο το παρασκήνιο, τα στησίματα, τις εγκληματικές οργανώσεις και τα λοιπά όμορφα dessous συνεχίζουμε να το βλέπουμε. Ένα τέτοιο πράγμα παραλίγο να γίνει για μένα η δημοσιογραφία, αλλά είμαι μάλλον αρκετά gourmé.

Η αλήθεια είναι ότι λόγο τάσης προς το γράψιμο και ερευνητικής μαλακίας που με δέρνει κάποτε το κοίταξα για να γίνω δημοσιογράφος. Μετά από μια τετράμηνη περιπλάνηση αποφάσισα ότι προτιμώ να γίνω πρεζάκιας, τσαντάκιας και οτιδήποτε underground εκτός από αυτό. Και αυτό περίπου οχτώ χρόνια πριν, όχι τώρα. Πλέον η έννοια του τύπου έχει ξεφύγει από κάθε ορισμό που βρίσκεται στα βιβλία. Εκτός από έναν: η κριτική κόντρα στην εξουσία που έγινε κριτική από την εξουσία. Ο καθαρός αέρας των βουνών του Νοτιοανατολικού Μεξικού μάλλον κάνει το Sub να βλέπει καλύτερα τα πράγματα. Ή μάλλον με λιγότερη εξάρτηση.

Θυμάμαι πριν από αρκετά χρόνια τον Alice Cooper σε μια συνέντευξή να του γίνεται η ερώτηση: Γιατί το shock rock δε σοκάρει πια; Ο Cooper απάντησε με απόλυτη φυσικότητα ότι πλέον δεν υπάρχει τίποτα που να μπορείς να κάνεις πάνω στη σκηνή που να σοκάρει το κοινό περισσότερο από ένα δελτίο ειδήσεων του CNN. Μετά τον πρώτο πόλεμο του Κόλπου και την απευθείας μετάδοση των πολεμικών επιχειρήσεων το τηλεοπτικό κοινό έγινε δέκτης μιας live αναμετάδοσης ταινιών δράσης. Και όταν φυσιολογικά το κοινό συνήθισε να βλέπει τη νύχτα να γίνεται μέρα από τους πυροβολισμούς και τους βομβαρδισμούς, τα τραυματισμένα και ακρωτηριασμένα ανθρώπινα σώματα, τους ανθρώπους να θρηνούν τους δικούς τους που χάθηκαν, χρειάστηκε να παρουσιαστεί άλλου είδους δράμα.

Ένα από τα «αστέρια της είδησης» (τα κριτήρια με τα οποία κατηγοριοποιούνται οι ειδήσεις) είναι η εγγύτητα. Όσο πιο κοντά στο θεατή βρίσκεται το γεγονός τόσο πιο σημαντικό το κατατάσσει/αξιολογεί. Έτσι το δράμα πρέπει να έρθει σπίτι. Ή ακόμα καλύτερα να μπει στο σπίτι του κάθε θεατή. Ακολουθώντας πάντα την αρχή “good news are no news”, η παρουσίαση των ειδήσεων έφτασε σε απόγειο τρόμου ή σαπουνόπερας. Διότι το αντίδοτο στις «σοβαρές» ειδήσεις, που πάντα είχαν να κάνουν με πολέμους, φυσικές καταστροφές, ατυχήματα και γενικότερα θάνατο, ήταν η σάχλα ή ο αθλητισμός. Η σάχλα ορίζει ότι το «πολιτιστικό δελτίο» είναι παρουσίαση κάποιας παράστασης που κάνει ο τάδε ή η δείνα celebrity και ο αθλητισμός πάλι με όρους show biz.

Και ενώ όλο αυτό ξεκίνησε από την τηλεόραση, τα έντυπα ακολούθησαν, ειδικά όταν άρχισαν να χάνουν αναγνώστες. Το διαδίκτυο κατέστρεψε την παραδοσιακή λογική της ενημέρωσης μέσω του Τύπου. Εδώ και αρκετά χρόνια δεν έχει νόημα να ψάξεις την είδηση σε μία εφημερίδα. Η ροή έχει αλλάξει σε τέτοιο βαθμό που όταν πάρεις μια εφημερίδα στα χέρια σου υπάρχει πιθανότητα να δεις «είδηση» που να έχει γίνει ως γεγονός πάνω από 24 ώρες πριν. Αντί όμως ο Τύπος να ποντάρει στην αυστηρότητα και την καθαρότητα του γραπτού λόγου ακολούθησε το marketing της τηλεόρασης και γέμισε με ένθετα lifestyle και ειδήσεις-αναλύσεις τρόμου.

Μέσα σε όλο αυτό το mentalité της συμφοράς μπαίνει και το ιδιωτικό συμφέρον του ιδιοκτήτη του/των μέσου/ων. Τα ΜΜΕ για να αντεπεξέλθουν σε κόστη λειτουργία και για να αυξήσουν την πρόσβασή τους μετατρέπονται σε ομίλους, αρκετά χρόνια τώρα, σε όλον τον κόσμο. Τους ομίλους αυτούς τους διοικούν λίγοι επιχειρηματίες, που συνήθως χρησιμοποιούν τα ΜΜΕ για να επηρεάσουν την κοινή γνώμη προς όφελος των συμφερόντων τους. Το αποτέλεσμα αυτού του Μπερλουσκονισμού στα ΜΜΕ είναι από τη μία να έχουμε κρατικά (και όχι δημόσια) μέσα επικοινωνίας που προωθούν, δικαιολογούν, ξεπλένουν και βαυκαλίζουν την εκάστοτε κυβερνητική πολιτική. Από την άλλη ιδιωτικά μέσα που βασικός σκοπός τους είναι να επηρεάσουν την κοινή γνώμη με τέτοιο τρόπο ώστε να εξυπηρετούνται τα συμφέροντα του ιδιοκτήτη τους.

Δεν ανακαλύπτω τον τροχό. Το φαινόμενο Berlusconi υπάρχει περίπου τρεις δεκαετίες τώρα. Πριν από 15 χρόνια σε ένα βιβλίο του ο Henning Mankel έγραφε «Υπάρχει ένας μυστικό θαμμένο κάπου. Είναι κάποιος με ένα φτυάρι που σκάβει να το βρει και ένας στην πάνω πλευρά που με ένα άλλο φτυάρι πετάει το χώμα ξανά στο λάκκο. Και οι δύο είναι δημοσιογράφοι». Και αν το internet έδωσε τη δυνατότητα σε εκείνον που σκάβει το λάκκο να ξεφύγει από τη «γραμμή» της κάθε εφημερίδας/καναλιού, τα χρήματα που προσφέρουν κράτη και ιδιώτες σε εκείνους που πετούν το χώμα ξανά μέσα τους πολλαπλασίασαν.

Και για να μείνω στο λήμμα Σκανδιναβικό Αστυνομικό, ο Jo Nesbo γράφει «Υπάρχουν δύο είδη ανθρώπων. Αυτοί που κυνηγούν την εξουσία και εκείνοι που κυνηγούν το χρήμα. Και το νόμισμα που κάνουν τις μεταξύ τους συναλλαγές ονομάζεται διαπλοκή». Διότι ο καθένας προσπαθεί να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά του. Αυτήν τη στιγμή στην Ελλάδα έχει ξεσπάσει πόλεμος κράτους-ΜΜΕ διότι τα συμφέροντα συγκρούονται. Το θέμα των συχνοτήτων έχει δημιουργήσει κανονικά δύο στρατόπεδα που χρησιμοποιούν όλα τα μέσα που βρίσκονται στα εγχειρίδια στρατηγικής. Τα φιλοκυβερνητικά μέσα και τα ΜΜΕ των μεγαλοεπιχειρηματιών έχουν μπει σε έναν αγώνα για τον οποίο δεν ευθύνεται η κρίση. Όμως η τελευταία είχε φροντίσει πέντε χρόνια τώρα να οξύνει τις αντιθέσεις.

Για παράδειγμα, έγινε εκείνη η διαμαρτυρία έξω από τη Βουλή των αντιεξουσιαστών για τις φυλακές τύπου Γ. Έβλεπα την ανταπόκριση από μεγκάλο κανάλι που μίλαγε για εισβολή. Μπορεί να φταίνε οι στρατηγικές σπουδές, αλλά πώς στο διάολο ορίζεται μια κίνηση ως εισβολή όταν οι διαμαρτυρόμενοι δεν προσπαθούν να παραβιάσουν την πόρτα του κτηρίου δεν το καταλαβαίνω. Ο τρόμος του ρεπόρτερ για τη μη παρουσία αστυνομίας στο δημόσιο χώρο δεν περιγράφεται. Μόνο που ο δημόσιος χώρος, per se, είναι χώρος ελεύθερης κυκλοφορίας, αντίθετα με τα δημόσια κτήρια πχ, που είναι ιδιοκτησίας του δημοσίου ως οργανισμού, όμως μέσα μπαίνει όποιος έχει δουλειά εκεί.

Από τη στιγμή που η δημοσιογραφία μετετράπη από κοινωνός ειδήσεων σε μορφή opinion making είναι απαραίτητο το κοινό να γνωρίζει ποιο συμφέρον είναι πίσω από τη γνώμη που προμοτάρεται. Το συμφέρον δεν είναι πάντα ιδιωτικό, οι κρατικοί σταθμοί το επιβεβαιώνουν παντού αυτό. Όμως το κοινό έχει τις δικές του αγκυλώσεις και κρατιέται από ότι συμφωνεί με τις δικές του ιδεοληψίες και προκαταλήψεις. Κρατά μόνο ότι ταιριάζει στη δική του ιδιοσυγκρασία. Το έλλειμμα του κοινού βέβαια σε κριτική σκέψη δε σημαίνει ότι οι δημοσιογράφοι από δίαυλοι ενημέρωσης δεν έχουν μετατραπεί σε ανθρώπους του ψεύδους.