Συνεδρία 55: Ισχύς

Είχα υποσχεθεί να γράψω κάτι για το ρόλο των ελίτ και αν και η επικαιρότητα τρέχει (να πω και εγώ κάτι πρωτότυπο) νομίζω ότι είναι καλύτερο να κλείσω αυτό το θέμα πρώτα. Οι ανθρώπινες κοινωνίες πάντα δημιουργούσαν ελίτ. Από τα προϊστορικά χρόνια κάποιοι ξεχώριζαν και τοποθετούνταν αρχηγοί/φύλαρχοι/μάγοι/σαμάνοι, πείτε το όπως θέλετε. Με αυτόν τον τρόπο, σε μορφή πυραμίδας δηλαδή, χτίστηκαν όλες οι ανθρώπινες κοινωνίες από τους Ινδιάνους της Αμερικής, μέχρι τους Μαορί της Νέας Ζηλανδίας και τους Αβορίγινες της Αυστραλίας. Οι ελίτ ηγούνται, νομοθετούν, κρίνουν και τιμωρούν, αλλά οι διεργασίες που τις γεννούν δεν είναι όμοιες.

Στις προϊστορικές και πρωτοϊστορικές κοινωνίες δεν υπήρχε η έννοια του κοινωνικού αποκλεισμού, για τους άντρες πάντα, διότι οι γυναίκες είχαν ήδη υποβιβαστεί σε κοινωνίες όπου το κυρίαρχο χαρακτηριστικό ήταν η σωματική δύναμη και ρώμη. Ο πιο δυνατός γινόταν αρχηγός της φυλής ή του χωριού ή του οικισμού και όταν πέθαινε γινόταν νέος διαγωνισμός δύναμης/κυνηγιού ή κάτι παρόμοιο. Όσοι είχαν κάποιο ταλέντο ή ξέφευγαν από τη γραμμική κοινή σκέψη έπαιρναν αξιώματα μάγου/σαμάνου ή κάτι συναφές που είχε να κάνει με μυστικιστικές τέχνες. Αυτές υπήρξαν και οι πρώτες ελίτ.

Η πρώτη μεγάλη κοινωνική αλλαγή έρχεται με την υιοθέτηση της λογικής της κληρονομικότητας. Όταν δημιουργήθηκε η αντίληψη ότι κληροδοτούνται όχι μόνο το φυσικά χαρακτηριστικά, αλλά και οι τίτλοι, το δίκαιο του αίματος είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη του κοινωνικού αποκλεισμού. Οι πρώτες ανθρώπινες κοινωνίες δεν ήταν ακριβώς αταξικές, καθώς υπήρχε σαφής διάκριση μεταξύ πολεμιστών, αρχηγών και ιερέων, αλλά επέτρεπαν αυτό που σήμερα ονομάζουμε κοινωνική κινητικότητα. Ο οποιοσδήποτε μπορούσε να γίνει το οτιδήποτε, κάτι που άλλαξε με το δίκαιο του αίματος. Όταν δε το τελευταίο συνδυάστηκε με την έννοια της ιδιοκτησίας, τότε μεγάλα μέρη του πληθυσμού αποκλείστηκαν από πάρα πολλά αξιώματα και παροχές.

Η ιδιοκτησία προηγείται ως έννοια της εφεύρεσης του χρήματος. Όταν στην Αρχαία Φοινίκη κόπηκαν τα πρώτα χρήματα η κοινωνίες της Μέσης Ανατολής και της Ευρώπης είχαν ήδη βασιλείς και ευγενείς. Φυσικά, ως αποτέλεσμα είχαν δημιουργήσει υπηρέτες και σκλάβους. Οι ελίτ πια μορφοποιούνται και αναπαράγονται γραμμικά: Βασιλείς, ευγενείς, ανώτατος κλήρος (ανεξαρτήτου θρησκείας) και έμποροι. Η γραμμικότητα διαφοροποιείται μόνο μέσω πολέμων που διεξάγουν οι ίδιες οι ελίτ μεταξύ τους για να προωθήσουν τα συμφέροντά τους, τα οποία συχνά είναι αντικρουόμενα. Σημείωση: η τάξη των εμπόρων για πολλά χρόνια εξαφανίζεται ως ελίτ. Από το τέλος της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, μέχρι το 14^ο αιώνα οι έμποροι που υπάρχουν είναι μικροί, η δράση τους τοπική και δεν αποκτούν οικονομική ισχύ. Το μεγάλο εμπόριο είναι αποκλειστικό δικαίωμα των ευγενών. Από το 14^ο αιώνα και μετά το σκηνικό αλλάζει για να εμπεδωθεί μέχρι το 16^ο και τη δημιουργία της ανώτερης αστικής τάξης.

Η ισχύς έχει τρεις μορφές: πολιτική, την οποία κρατούν οι βασιλείς και επηρεάζουν οι ευγενείς, οικονομική, την οποία κρατούν οι ευγενείς και απολαμβάνουν οι βασιλείς και πνευματική την οποία κατέχει ο κλήρος (ανεξαρτήτου θρησκεύματος). Η άνοδος της αστικής τάξης των εμπόρων επηρεάζει αυτή τη διαδικασία και γεννάει συγκρούσεις, που με τη σειρά τους οδηγούν σε ανακατατάξεις και διαμοιρασμό των εξουσιών και της ισχύος. Στο όριο του μοντερνισμού, τη Γαλλική Επανάσταση δηλαδή, η αλλαγή του κοινωνικού γίγνεσθαι που είχε ξεκινήσει στην Αναγέννηση ολοκληρώνεται. Η πολιτική ισχύς αφαιρείται από τα χέρια των βασιλέων και μόνο, η οικονομική σπάει μεταξύ ευγενών και αστών και η πνευματική παύει να αποτελεί αποκλειστικότητα του κλήρου. Καταλύτες σε όλες αυτές τις διαδικασίες, είναι πάλι ελίτ.

Κάποιοι συγκεκριμένοι άνθρωποι ή ομάδες που επεδίωκαν να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένα συμφέροντα, ή οραματιζόντουσαν έναν άλλο κόσμο ενέπνευσαν, συγκέντρωσαν, ενημέρωσαν και καθοδήγησαν τον υπόλοιπο πληθυσμό. Δεν υπάρχει στην ιστορία της ανθρωπότητας κανένα παράδειγμα ξεσηκωμού από κάτω προς τα πάνω, παρά τις ονειρώξεις και τις ουτοπίες των θεωριών. Ο εθνικισμός χρειάστηκε το Ναπολέοντα και ο κουμμουνισμός το Λένιν για να γίνει δημοφιλής και να εμπνεύσει ανθρώπους να πολεμήσουν και να πεθάνουν για τις αντίστοιχες ιδέες.

Για τις σημερινές ελίτ δε νομίζω ότι χρειάζεται να μιλήσω. Πέρα από την αγαπημένη θεωρία συνωμοσίας ότι μια ομάδα 20 ανθρώπων εξουσιάζει τον κόσμο, υπάρχουν και άλλες με τραπεζίτες, εργολάβους, Εβραίους (διαχρονικό hit), μυστικές αδελφότητες και δεν ξέρω εγώ τι άλλο. Το βασικό όμως που πάντα παραλείπεται είναι ότι οι ελίτ από καταβολής κόσμου έχουν αντικρουόμενα συμφέροντα. Δε γίνεται 20 να κάνουν κουμάντο γιατί πολύ απλά αυτοί οι 20 θέλουν το ίδιο πράγμα και δε γίνεται να το έχουν όλοι. Δύο Παγκόσμιου Πόλεμοι και ένας Ψυχρός τον τελευταίο αιώνα, πέρα από τα υπόλοιπα είναι μια πρωταρχική απόδειξη ότι οι ελίτ έχουν συγκρουσιακή σχέση.

Δεν είναι κακό πράγμα η ύπαρξή τους, αλλά αναγκαίο. Και πάντα υπάρχουν και γεννούνται από συμφέροντα ή οράματα. Ο οποιοσδήποτε μπορεί να επιλέξει το τι του ταιριάζει. Να γίνει πρόβατο που ακολουθεί, στρατιώτης που μάχεται, συμμέτοχος ή αντίπαλος σε μιαν ελίτ. Αυτές όμως, μάχονται πάντα για την ισχύ.